Ongeneeslijk ziek tijdens de coronacrisis, wat dan? Het belang van psychosociale ondersteuning

Auteurs: Carolien Neefjes van Agora en Johan Huttinga van Sociaal Werk Nederland.

Ongeneeslijk ziek tijdens de coronacrisis, wat dan? Het belang van psychosociale ondersteuning

De coronacrisis treft mensen met een zwakke gezondheid extra hard. Door hun gezondheidsproblemen zijn juist zíj́ een uiterst kwetsbare groep. Hun groeiende zorgen kunnen omslaan in paniek achter de voordeur. Om zo deze mensen goed te ondersteunen moeten zorg- en welzijnsprofessionals zich goed realiseren hoe groot de psychosociale impact kan zijn van zowel de angst voor het virus als de beperkende maatregelen. 

Natuurlijk gaat de aandacht momenteel allereerst uit naar de mensen die ernstig ziek worden door het virus zelf. Maar de lockdown veroorzaakt extra onrust bij mensen die al ongeneeslijk ziek zijn door kanker, COPD, nierfalen of Parkinson. Chemo’s worden uitgesteld, transplantaties afgeblazen. Operaties en behandelingen die voor mensen van levensbelang zijn gaan niet door.

In zekere zin zijn ze daardoor de dupe van de focus op corona. Zo geeft David van Nieuwenhuizen, neuroloog Amphia ziekenhuis, aan: “Mijn zorg zit ‘m hierin dat er mensen zijn die absoluut ziekenhuiszorg nodig hebben, maar die nu niet aan de bel trekken.” Koen van Vugt, huisarts in Etten-Leur, voegt daaraan toe: “Mijn patiënten zijn in de eerste plaats bang om met het corona-virus besmet te raken als ze naar een huisartsenpraktijk of ziekenhuis moeten (bron: BNDeStem: 07-04-2020).

Houd rekening met de psychosociale gevolgen van onzekerheid
Ongeneeslijk ziek zijn leidt nu tot veel onzekerheid en vragen als ‘wat is er nog wel aan behandelingen mogelijk?’ Daarnaast komen er vragen op over zingeving, psychologische en sociale aspecten. Wil je deze mensen goed ondersteunen dan moet je dus aandacht hebben voor ál deze vier dimensies. Nodig is een (psycho)sociaal antwoord dat ingaat op gevoelens van angst, onzekerheid, somberheid, verlies en eenzaamheid.

Basisbehoeften
Een veilig thuis, een inkomen en dagbesteding behoren tot de basisbehoeften van een mens. Onzekerheid over of de maandelijkse rekeningen betaald kunnen worden geeft veel extra stress. Bij ongeneeslijk zieke mensen komen financiële zorgen snel om de hoek kijken. Wie door een ziekte arbeidsongeschikt is geraakt, is eerder afhankelijk van het inkomen van de partner. Als door de crisis het inkomen van de partner ook nog wegvalt, ontstaan er geldproblemen.

Ondersteuning
Ook voor mantelzorgers is deze periode ingewikkeld. Bijna dagelijks kampen ze met het dilemma ‘hoe kan ik ondersteuning blijven geven zonder mijzelf en de ander in gevaar te brengen?’. Voor mantelzorgers van thuiswonende kwetsbare mensen is het beperken van contact een onmogelijke opgave.
Mantelzorgers hebben in gewone tijden vaak al vragen op de vier genoemde dimensies: fysiek, psychisch, sociaal en zingeving. Tijdens deze coronacrisis kan de nood snel stijgen door de zorgen over de voortgang van de behandeling en over het risico van besmetting. En wat als de mantelzorger zelf ziekt wordt: wie moet er dan voor de kwetsbare huisgenoot zorgen?

Bovendien neemt de druk op de mantelzorger toe doordat de ondersteuning vanuit thuiszorg vermindert of de hulp van het sociale netwerk wegvalt. De mantelzorger komt er alleen voor te staan. In een uitzending van Nieuwsuur van zondag 29 maart gaf een mantelzorger aan: “Ik heb een dagtaak aan de zorg voor mijn zieke moeder. Ik deed de zorg samen met de thuiszorg die zes keer per dag langskwam. Nu komen ze nog maar één keer per dag. Dat is echt lastig, want ik kamp zelf met een burn-out en ben langzaam aan het herstellen.”

Contact houden is essentieel
Sociaal werkers kunnen worden ingezet als luisterend oor en voor ondersteuning bij vragen. Sociaalwerkorganisaties coördineren nu lokaal basale coronazaken zoals een centraal telefoonnummer vanuit de gemeente, boodschappendienst, maaltijdvoorzieningen en aanpakken tegen eenzaamheid met belcirkels en bewonersinitiatieven voor contact en afleiding.

In persoonlijke contacten geven zij mensen bovendien de ruimte om hun gevoelens van machteloosheid en angst te uiten. Sociaal werkers nemen die gevoelens serieus en vragen zo nodig dóór, om zo eventuele onderliggende hulpvragen boven tafel te krijgen. Dit is een belangrijk instrument. Hoe iemand zich voelt bepaalt immers een groot deel van iemands dag. Door zorgen uit te spreken en te kunnen delen met de sociaal werker – of getrainde vrijwilligers - worden ze minder beklemmend en vaak ook minder heftig.

Contact houden is dus essentieel. Niet alleen een sociaal werker maar iedere professional die contact heeft met mensen die ongeneeslijk ziek zijn, kan simpele vragen stellen als: ‘Wat eet u vanavond?’, ‘Wie doet voor u de boodschappen?’ en ‘Heeft u vandaag nog wat leuks gezien op televisie?’. Dit geeft mensen de mogelijkheid om hun gedachten weer op een rijtje te krijgen. Zo komt er weer aandacht voor het dagritme en het contact met elkaar.

Ken je lokale sociale kaart: doe het niet alleen
Naast landelijke initiatieven, zoals de Luisterlijn, ondersteuning vanuit MIND Korrelatie en Mentaal Vitaal bieden veel lokale welzijnsorganisaties en wijkteams in deze tijden extra ondersteuning. Die is ook bedoeld voor deze kwetsbare ongeneeslijk zieke mensen die nu in isolatie thuiszitten. Het belang van deze lokale initiatieven is groot omdat sociaal werkers enerzijds weten waar de kwetsbare mensen wonen en contact met hen hebben. Anderzijds kunnen zij nu maatwerk bieden en die (praktische) ondersteuning ook na deze crisis voortzetten.

Dus als professional is het van meerwaarde als je je lokale collega’s goed kent en naar elkaar doorverwijst. Vraag de sociaal werker, die betrekt de juiste mensen erbij en verbindt mensen aan de lokale initiatieven en actieve bewoners. Zo ontstaat er langzaam een breder perspectief: saamhorigheid en bereidheid om belangeloos iets te doen voor een ander.

Om elkaar te inspireren en te laten zien welke initiatieven er ontstaan heeft Sociaal Werk Nederland een platform voor lidorganisaties ingericht en goede voorbeelden verzameld. En hier vind je meer informatie over ondersteuning van bewoners met levensvragen.