GALA/SPUK: gezamenlijke inzet op een gezonde generatie

In december 2022 informeerden we je over het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA). GALA is de concrete uitwerking van het IZA, het Integraal Zorgakkoord, waarin het rijk, gemeenten en zorgverzekeraars afspraken hebben gemaakt over duurzaam preventief gezondheidsbeleid. Daarin wordt 'de beweging naar voren gemaakt'. Doel: patiënten vooral zien als inwoners die liefst voordat ze ziek worden, geholpen worden in hun buurt, onder meer door een gezondere leefstijl te bevorderen en de sociale basis te versterken. 
  
De bij GALA behorende financiering van 15 programma's die al liepen over het stimuleren van gezondheid, sport en bewegen, cultuurparticipatie en het versterken van de sociale basis wordt in dit kader gebundeld in één brede specifieke uitkering (SPUK). Ook het preventieakkoord, sport en combinatiefunctionarissen vallen eronder. Op vrijdag 3 februari jl. is het GALA ondertekend door het ministerie van VWS, de VNG, Zorgverzekeraars Nederland en GGD GHOR Nederland. De eerste deadline voor gemeenten om het hen eventueel toebedeelde bedrag aan te vragen is al op 31 maart 2023. 

Niet nieuw, wel integraal - mis de boot niet, ook regionaal!
De doelen en onderwerpen in het GALA zijn niet nieuw, de integrale aanpak is dat wel. Inzet van de afspraken is dat activiteiten elkaar zoveel mogelijk versterken. Zo kan meer samen bewegen in het kader van valpreventie ook een belangrijke bijdrage leveren aan het tegengaan van eenzaamheid en aan het bereiken van een gezond gewicht. Meer samenhang in de aanpak van gezondheidsvraagstukken en een beter afgestemde inzet op de vaak complexe achterliggende factoren van inwoners, moet leiden tot meer impact. Het Rijk stelt hiervoor ook substantieel extra middelen beschikbaar: voor deze kabinetsperiode stijgt het totale bedrag voor lokale preventieactiviteiten, gezondheidsbevordering, sociale basis en sport en bewegen naar circa 300 miljoen euro per jaar. Daarvan is 195 miljoen euro structureel. Met de 150 miljoen euro die het Integraal Zorg Akkoord vrijmaakt voor preventie, komt dat uit op een half miljard euro per jaar. Let op: gemeenten moeten een Integraal Plan van Aanpak indienen. Zorg dat je zelf pro-actief geïnventariseerd hebt welk aanbod daarin zeker niet mag ontbreken, en wat jouw organisatie verder nog meer kan bieden. Sluit aan en maak de vertaalslag naar gezondheid. En ga in gesprek met de ambtenaren en GGD, die in de lead zijn.

Rijksbreed beleid op gezondheid
Gemeenten en zorgverzekeraars hebben het kabinet gevraagd om gezondheid mee te nemen in al het rijksbeleid. Denk aan het verlagen van de BTW op groenten en fruit of de mogelijkheid voor gemeenten om fastfoodketens te weigeren, maar zeker ook aan een afgestemde beleidsinzet ten aanzien van schuldenproblematiek, armoede, ruimtelijke ordening en luchtkwaliteit. Want geldzorgen, bestaansstress en een beschimmelde sociale huurwoning maken mensen ziek. Zoals Tim ’S Jongers vandaag schrijft op De Correspondent: “Als je dagelijks met tien knopen in je maag rondloopt, denk je er simpelweg niet meer aan om er broccoli in te stoppen.” De bewindslieden van VWS en hun collega’s geven aan hier serieus mee aan de slag gaan.

Concreet
Voor de brede SPUK en het opstellen van het integrale plan, adviseert de VNG aan gemeenten om:

• in kaart te brengen aan welke programma’s de gemeente nu al deelneemt:
  • Programma Sportakkoord  
  • Programma Brede Regeling Combinatiefuncties  
  • Programma Terugdringen gezondheidsachterstanden
  • Programma Kansrijke Start
  • Programma Mentale Gezondheid
  • Programma Aanpak overgewicht en obesitas
  • Programma Valpreventie
  • Programma Leefomgeving
  • Programma Opgroeien in een kansrijke omgeving (middelengebruik) & Vroegsignalering alcoholproblematiek
  • Programma Versterken sociale basis
  • Programma Mantelzorg
  • Programma Eén tegen Eenzaamheid
  • Programma Welzijn op recept
• in kaart te brengen in hoeverre de brede SPUK aansluit op de ambities in het lokaal coalitieakkoord; en
• een procesbegeleider te betrekken om het integraal plan van aanpak op te stellen, waarvoor je het ondersteuningsbudget kunt inzetten.

Voor sociaalwerkorganisaties is het zaak om met de procesbegeleider in gesprek te gaan en betrokkenheid bij bovengenoemde programma's in kaart te brengen. Zie ook ter inspiratie de website van het RIVM over GALA.

Financiering via brede SPUK
Sinds 6 februari jl. kunnen gemeenten voor hun eigen inzet op de doelen in het GALA een beroep doen op rijksfinanciering vanuit de brede specifieke uitkering (SPUK). Hierin worden zowel bestaande middelen voor uiteenlopende programma’s als nieuwe kabinetsmiddelen gebundeld aangeboden. De verdeling van het geld hangt af van het aantal inwoners in een gemeente en hoeveel mensen een gezondheidsachterstand hebben. Met een ‘eenvoudige aanvraag’ (deadline 31 maart 2023) kan VWS al dit jaar gemeenten geld toezeggen als ze een plan van aanpak indienen voor de periode 2024-2026. Deze aanvragen moeten integraal zijn en aantoonbaar bijdragen aan het bevorderen van gezondheid. Er zit ook een verantwoordingsverplichting aan SPUK vast. Eind 2024 moeten alle gemeenten een breed preventieprogramma hebben.

Tijdig in gesprek met gemeente - eerste deadline 31 maart 2023
Aanvraagperiode 1 loopt van 6 februari 2023 tot en met 31 maart 2023. Aanvraag geldt voor 2023 tot en met 2026. We adviseren onze leden om hierover in gesprek te gaan met de juiste ambtenaar in jouw gemeente(n) en hen te helpen met ideeën en plannen voor aanvragen. Vertaal je aanbod naar lokale preventie en gezondheidsbevordering en inventariseer of je projecten met je organisatie hebt lopen die onder de circa veertien programma’s en thema's vallen in het domein van GALA - zoals Welzijn op Recept, Eén tegen eenzaamheid, ondersteuning mantelzorg en versterken sociale basis. Zie ook de vijf ketenaanpakken, waaronder Kansrijke start.
Hier vind je de tijdschema's rond SPUK voor gemeenten. 
Hier vind je de VNG-pagina over Gezonde Leefstijl, GALA met oa actuele Q&A. 

Heb je vragen of wil je meer weten over GALA en SPUK? Schrijf je dan snel in voor één van de webinars over de landelijk zorgakkoorden op woensdag 15 maart a.s.

Sociaal Werk Nederland is een GALA/SPUK-groep gestart om slimme voorbeelden te verzamelen, om op te halen wat sociaalwerkorganisaties nodig hebben en om elkaar te informeren over relevante ontwikkelingen. Wil je meedenken of heb je vragen? Neem contact op met senior adviseur Jennifer Elich via e-mail of tel. (06) 1506 0736.

Lees ook:

• Persbericht VWS: Meer aandacht, meer geld en slimme samenwerking voor gezondheid en preventie (6 februari 2023)
• Website van de VNG met tijdpad, Q&A's, webinar voor gemeenten enz. 
• Nieuwsbericht Preventie en sociale basis: tijdig in gesprek over GALA en SPUK (5 december 2022)
• Pharos adviseert gemeenten over GALA en gezonde leefstijl; ook interessant voor sociaalwerkorgansiaties. 
• Column: Als er nu fors geïnvesteerd gaat worden in het sociaal domein, zijn we op de goede weg
• Georgette Fijneman, onderhandelaar namens ZN en voorzitter Zilveren Kruis: Maak geen vergadercircus van GALA 

Beeld: Niklas Liniger via Unsplash