Hoe psychische kwetsbaarheid kan leiden tot eenzaamheid, en wat je eraan kunt doen

Onder andere omdat goede contacten in de buurt hun herstel bevorderen. Hoewel er prachtige initiatieven zijn voor deze groep, blijkt het vaak lastig om deze bij activiteiten te betrekken. Is psychische kwetsbaarheid een obstakel voor participatie? Of speelt er meer? Samen Sterk zonder Stigma werkt aan bewustwording van stigma en de impact ervan.

Van de algemene bevolking voelt 11 procent zich sterk eenzaam. Uit een enquête van het Panel Psychisch Gezien (een initiatief van het Trimbos Instituut) blijkt dat van de mensen met langdurige psychische problemen maar liefst 81 procent eenzaam is, en 40 procent zich zelfs heel erg eenzaam voelt. Aan deze gevoelens van eenzaamheid ligt vaak een ander probleem ten grondslag, namelijk (zelf)stigma.

Wat is stigma?
Stigma is een krachtig negatief sociaal stempel. Een groep wordt veroordeeld en uitgesloten op grond van gemeenschappelijke, afwijkende kenmerken die angst of afkeer oproepen. Vooroordelen over en de houding naar mensen met een psychische aandoening hebben veel invloed op hun leven. Het zorgt ervoor dat zij bijvoorbeeld moeilijker vrienden maken, werk of een huis vinden. Het maakt een ‘normaal’ leven leiden een stuk ingewikkelder.

Ziet iemand zijn ‘label’ als belangrijk onderdeel van zijn of haar identiteit, dan ontstaat er zelfstigma. Mensen met een psychische kwetsbaarheid geloven dan dat de heersende negatieve beelden en vooroordelen kloppen. En dat ze op hen van toepassing zijn. Bijna de helft van de mensen met een psychische aandoening heeft te maken met zelfstigma.

Obstakel voor participatie
Zowel stigmatisering als zelfstigma heeft een grote impact. Het kan mensen weerhouden van deelname aan activiteiten waar ze eigenlijk wel interesse in hebben. Angst en schaamte spelen vaak een rol. Dit kan leiden tot een sociaal isolement en een gevoel van eenzaamheid.

Een kijkje in het hoofd van iemand met zelfstigma:

• “Ik kan net zo goed thuis blijven, ik kan toch geen contact maken met anderen”
• “De buren vinden me een vreemde vogel, of zelfs een beetje eng”
• “Niemand zit op mij te wachten, ik ben altijd de minste in het gezelschap”
• “Wie wil er nog met mij omgaan als ze weten dat ik cliënt ben bij de ggz?”
• “Iedereen ziet meteen dat ik een psychische aandoening heb”

De gedachte “Ik heb al zoveel geprobeerd, ik kan geen teleurstelling meer aan” belemmert om als vrijwilliger aan de slag te gaan of een nieuwe hobby op te pakken. Als je ervan overtuigd bent dat je niets waard bent en de buurt je wel zal afwijzen, is de drempel van een buurthuis of wijkoverleg torenhoog.

Hoe kun je rekening houden met stigma?
Door je bewust te zijn van het bestaan van (zelf)stigma en de impact daarvan, kun je hier rekening mee houden in de voorbereiding en uitvoering van activiteiten. Houd in je achterhoofd dat een activiteit die je zelf als heel laagdrempelig ziet, door een ander als spannend ervaren kan worden. Bedenk ook dat sommige mensen anders reageren dan je verwacht. Om een voorbeeld te geven: sommige deelnemers lijken misschien afwachtend en afstandelijk. Maar ze kijken simpelweg liever even de kat uit de boom.

Samen Sterk zonder Stigma denkt mee
Samen Sterk zonder Stigma werkt aan bewustwording van stigma en de impact ervan. We organiseren bijvoorbeeld bijeenkomsten voor professionals en wijkbewoners waarin de impact van psychische kwetsbaarheid besproken wordt aan de hand van aansprekende praktijkvoorbeelden. Daarbij spelen zogenaamde ambassadeurs een belangrijke rol: mensen die zelf een psychische kwetsbaarheid hebben en ervoor opgeleid zijn om vanuit ervaringsdeskundig perspectief mee te denken. Zij kunnen als geen ander vertellen waar je dan tegenaan loopt in je buurt. Dankzij deze bijeenkomsten hebben we veel kennis opgedaan over wat er leeft in wijken.

Samen Sterk zonder Stigma denkt graag met je mee over welke rol je als sociaal werker kunt vervullen en hoe je ervoor zorgt dat je activiteiten nog beter aansluiten bij de belevingswereld van mensen met een psychische kwetsbaarheid, zodat ook zij kunnen meedraaien en opgenomen worden in hun buurt.

Meer informatie

• Tips en tools voor het omgaan met psychische kwetsbaarheid in de wijk vind je op www.wijkzonderstigma.nl
• Kom op woensdag 15 mei 2019 naar het jaarcongres van Sociaal Werk Nederland ‘Een sterke sociale basis: Werk aan de Wijk’. Daar delen we welke ervaringen Samen Sterk zonder Stigma heeft opgedaan bij bewustwordingsbijeenkomsten in wijken. Klik hier voor de aanmelding

Gerdien Rabbers (directeur Samen Sterk zonder Stigma) en Petra van der Horst (projectleider Stigma in de wijk)