Wat doet sociale uitsluiting met mensen?

De behoefte om erbij te horen zit heel diep, verklaart sociaal wetenschapper Juliette Schaafsma in het magazine Sprank (Divosa). Zij is hoogleraar Cultures in interaction aan Tilburg University, die zich al jaren verdiept in het thema. “Mensen zijn groepsdieren en uitsluiting is een onvermijdelijk onderdeel van het sociale leven. Heel vroeger, toen we nog in kleine groepen leefden, was verstoting door de groep een belangrijke bedreiging voor het voortbestaan. Om uitsluiting te signaleren hebben we dan ook goede  antennes ontwikkeld die erg gevoelig staan afgesteld.” Zo gevoelig zelfs dat uitsluiting ook fysiek pijn doet.

In Nederland doen 680.000 mensen – 4% van de beroepsbevolking – niet mee. Zij  kampen met een  opeenstapeling van problemen, hebben een slechte leefsituatie én zijn ontevreden over hun leven. Dit valt te lezen in het in september verschenen rapport ‘De Sociale Staat van Nederland’ van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP).

Armoede en sociale uitsluiting zijn vaak onlosmakelijk met elkaar verbonden. Onderzoek  laat zien dat mensen met een laag inkomen minder maatschappelijk betrokken zijn, minder sociale contacten hebben en minder tevreden zijn met hun gezondheid. De onderzoekers van het SCP maken zich zorgen over deze kloof. ‘Hardnekkige verschillen in domeinen zoals eenzaamheid, gezondheid, netwerken, opleiding, inkomen en sociale uitsluiting kunnen uitgroeien tot sociale scheidslijnen en maatschappelijke tegenstellingen.’

Discriminatie maakt ongezonder
Wat doet hun positie aan de zijlijn nu met deze honderdduizenden Nederlanders? De gevolgen van sociale uitsluiting zijn ernstig, stelt  Schaafsma. “Mensen die hopen hun plek in de groep weer terug te winnen, vertonen positief gedrag. Maar bij mensen die de hoop hebben opgegeven, kan uitsluiting leiden tot passiviteit of juist tot agressie.” Daarnaast heeft uitsluiting negatieve effecten op de gezondheid. “Mensen die zich buitengesloten en eenzaam voelen, kiezen bijvoorbeeld eerder voor ongezond eten. Dat kost meestal minder inspanning en zorgt voor een ‘snelle beloning’.”

Armoede en sociale uitsluiting zijn vaak onlosmakelijk met elkaar verbonden. Onderzoek laat zien dat mensen met een laag inkomen minder maatschappelijk betrokken zijn, minder sociale contacten hebben en minder tevreden zijn met hun gezondheid. De onderzoekers van het SCP maken zich zorgen over deze kloof. Hardnekkige verschillen in domeinen zoals eenzaamheid, gezondheid, netwerken, opleiding, inkomen en sociale uitsluiting kunnen uitgroeien tot sociale scheidslijnen en maatschappelijke tegenstellingen.’

Depressie
Er is nog meer. Zo kijkt Umar Ikram in zijn promotieonderzoek aan het AMC/Universiteit van Amsterdam naar het effect van discriminatie – een ernstige vorm van uitsluiting – op de gezondheid van minderheidsgroepen. In zijn proefschrift, waarmee hij in 2016 de Volksgezondheidsprijs voor jonge wetenschappers won, toont Ikram aan dat minderheidsgroepen in Europa een grotere kans hebben op depressie en op hart- en vaatziekten. Verder blijkt uit zijn onderzoek dat de gezondheidsproblemen van etnische minderheidsgroepen in Amsterdam flink toegenomen zullen zijn in 2030, terwijl de gezondheid van autochtone Amsterdammers gelijk blijft. Dit oplopende verschil komt grotendeels op het conto van cardiovasculaire ziekten, voornamelijk diabetes, en psychiatrische ziekten. “De toename van deze aandoeningen is deels te relateren aan de zwakkere sociaaleconomische positie van minderheidsgroepen”, bevestigt Ikram, "maar", voegt hij daar snel aan toe, "we mogen niet voorbijgaan aan de rol die discriminatie en uitsluiting hier hebben. Dat zou een gigantische miskenning zijn van de realiteit van migranten."

Lees het hele artikel op Sprank on line