Zeven jaar eerder dood: WRR-rapport: gezondheidskloof groeit in Nederland

Kortopgeleide mensen gaan zeven jaar eerder dood dan langopgeleide. Hoe komt dat en wat kun je eraan doen? Die vragen leidden tot een nieuwe Policy Brief van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR): Van verschil naar potentieel - Een realistisch perspectief op de sociaaleconomische gezondheidsverschillen.

In het nationale preventiebeleid moet het niet langer gaan over de gezondheidsverschillen maar over het gezondheidspotentieel, vindt de WRR. We moeten ons afvragen hoe zoveel mogelijk gezondheidswinst kan worden geboekt en hoe gezondheidsverlies zoveel mogelijk kan worden voorkomen. Dat kan door je niet te richten op heel Nederland, maar vooral op risicogroepen.
Langzaam maar zeker heeft de klassieke verzorgingsstaat van weleer plaatsgemaakt voor wat door wetenschappers wel de sociale investeringsstaat wordt genoemd. Daarin draait het per definitie om investeren in menselijk kapitaal, bij voorkeur al vroeg in de levensloop. 

Drie prioriteiten
De WRR komt met drie speerpunten:

• nadruk op aanpak in het begin van de levensloop (van de periode vlak voor de zwangerschap tot en met het 18de levensjaar)
• extra aandacht voor degenen met de grootste gezondheidsachterstand (zoals mensen met een lage sociaaleconomische status)
• keuze voor drie bekende speerpunten die de oorzaak zijn van een groot deel van de ziektelast in Nederland: roken, overgewicht en een ongezond eet- en beweegpatroon, en problematisch alcoholgebruik

Bovendien wil de WRR graag weten in hoeverre psychische gezondheid ook een speerpunt moet worden.

Chronische stress
Nieuwsuur besteedde ruimschoots aandacht aan het ”alarmerende WRR-rapport over de gezondheidskloof” en het voorstel om extra aandacht voor de groepen met de grootste gezondheidsachterstand. Bekend is immers dat roken en overgewicht meer voorkomen onder kortopgeleiden. ‘Waar hogeropgeleidden zich rond hun 70ste ongezonder gaan voelen, ervaren lageropgeleiden dat al vijftien jaar eerder,’ stelde hoogleraar Maria van den Muijsenbergh in de reportage van Nieuwsuur (vanaf 18"37'). Dat komt door een combinatie van factoren, waaronder de ziekmakende chronische stress door geldzorgen, eenzaamheid en opvoedingsproblemen. ‘Voor hen is overleven belangrijker dan gezond leven.’
Binnen het sociaal werk is die constatering al een tijde gemeengoed, mede dankzij een programma als Moedige Mensen en de inzichten vanuit Mobility Mentoring.

Geen geld voor een SOA-test
Ook huisarts Anja Vrakking in Amsterdam-Zuid-Oost is blij met het WRR-rapport. ‘De afgelopen jaren was juist het adagium dat iedere Nederlander verantwoordelijk is voor zijn eigen gezondheid,’ zegt ze in de Nieuwsuurreportage, ‘maar we zien dat veel mensen die verantwoordelijkheid helemaal niet aankunnen.’ Dat begint er al mee dat sommige mensen simpelweg het geld niet hebben om het eigen risico te betalen. ‘En bijvoorbeeld ook niet voor anticonceptie of een SOA-test.’
Bovendien krijgt ze dagelijks mensen in haar spreekkamer die weliswaar komen met klachten als hoofdpijn of slapeloosheid, maar die feitelijk vooral kampen met financiële stress, huiselijke geweld of opvoedingsproblemen. Huisartsen hebben daarom meer tijd nodig om die achterliggende problemen in kaart te brengen. Ze is bovendien erg blij met Welzijn op Recept, het succesvolle concept dat immers juist voor die problemen een oplossing biedt en langzamerhand Nederland verovert.

Shit-life syndrome
Anja Vrakking is het ook eens met het WRR-pleidooi dat psychische gezondheid meer aandacht moet krijgen. ‘Maar’, zegt ze, ‘vaak gaat het dan alleen om depressies en angsten. Bij veel van mijn patiënten is het veel breder; het gaat om psychische pijn door bijvoorbeeld uitsluiting en gebrek aan toekomstperspectief. Dat moet je aanpakken op het niveau van welzijn.’
We moeten voorkomen dat de gemiddelde levensverwachting daalt, zoals dat nu in Groot-Brittannië al het geval is, stelt ze. ‘Daar spreken ze van het “shit-life syndrome”, dat moeten we echt niet willen hier in Nederland.’

Update: prikkelend dwarse column van Marguerite van den Berg in Sociale Vraagstukken: focus nou eens niet op 'de probleemgroep', maar vraag je af welke politiek tot deze verdeling van gezondheid leidt.