Tanende democratie zet wijkgericht werken onder druk

Is de democratie in gevaar? Over die vraag ging het op de grootscheepse conferentie van The International Federation of Settlements and Neighborhood Centers (IFS). ‘Wereldwijd staat de democratie onder druk, en daarmee vaak ook het werken in de wijk,’ aldus Theo den Hertog, bestuurslid van de IFS en directeur-bestuurder van de Utrechtse sociaalmakelorganisatie Doenja. Onder de congresgangers in Helsinki waren nog meer Nederlanders, onder wie vertegenwoordigers van Participe, Movisie en het Grafisch Lyceum Utrecht.

Luiken open
‘Zo’n internationale conferentie helpt om de luiken open te houden en verder te kijken dan je voortuin. Op zich is het goed om te werken binnen de gemeentegrenzen van een stad als Utrecht, dan kun je de diepte in. Maar wereldwijd is er veel meer te doen dan de onrust op Kanaleneiland of de wijkontwikkeling in Leidsche Rijn.’
In totaal telt de IFS ruim tienduizend lidorganisaties, samengebracht in pakweg 120 regionale en landelijke federaties. Anno 2018 kampen veel leden met de schuivende opvattingen rond democratisch leiderschap. Theo den Hertog: ‘Democratie is volgens ons: hoe ben je met elkaar in gesprek? Maar tegenwoordig is het vaak: hoe haal ik de meeste stemmen binnen zodat ik mijn programma kan uitvoeren? Die machtsconcentratie gaat vaak ten koste van kwetsbare minderheden. Kijk naar de VS en Turkije; en dichter bij huis naar Hongarije en Polen.’

Polarisatie en oogkleppen
Een eyeopener was de bijdrage over de katalyserende invloed van sociale media. ‘Berichten uit het ene kamp worden vooral doorgezet naar gelijkgestemden. Hits die je krijgt op zoektermen hangen af van wat “ze” al van je weten. Tegengestelde berichten kruisen elkaar niet, het zijn net metrobuizen. Zo wordt je permanent gevoed met informatie die bevestigt wat je toch al dacht.’
De gevolgen van die polarisatie stellen ISF-leden voor een lastige opdracht. ‘Kunnen we vanuit het sociaal werk de verschillende groepen in de wijk met elkaar in contact brengen, ongeacht hun levensovertuiging? Kunnen we alsnog de dialoog aangaan? Kunnen we in bijvoorbeeld de Utrechtse Dichterswijk aan de slag met thema’s uit het dagelijks leven van de mensen die er wonen? En dat is precies waar wij als Doenja mee bezig zijn.’

Op weg naar een zelflerend systeem
En lukt dat een beetje? Theo den Hertog: ‘Het is niet eenvoudig. Samen met een socioloog, een antropoloog en een organisatiedeskundige zijn we de afgelopen twee jaar bezig geweest om de kern van sociaal makelaarschap te beschrijven, in een praktijkstudie. Hoe kun je mensen echt binden aan wat zij vinden dat er in een wijk moet gebeuren? Hoe geef je hen daarvoor de vaardigheden mee? Anders gezegd: hoe creëer je een zelflerend systeem in de buurt?’

Eén ding is duidelijk: dat begint met present zijn. ‘Vroeger had je het buurtwinkeltje, dáár hoorde je wat er speelde in de wijk. Vanuit die gedachte hebben we in Rivieren/Dichterswijk een tafel neergezet in de buurtsuper. Klanten drinken er koffie en ook onze sociaal makelaars schuiven aan. Dáár haal je informatie op, ook van mensen die op een buurtavond nooit aan het woord komen.’

De kunst van het afwachten
Mede daardoor ontstaat er een andere vorm van participatie in de wijken waar Doenja werkt, stelt Theo. ‘Niet meer gericht op activiteiten, maar op diepere lagen van het buurtleven. Je bent op zoek naar de vraag onder de vragen van individuele burgers. Dan gaat het niet meer over de vraag waar dat sportveldje moet komen waarvoor de gemeente geld beschikbaar heeft gesteld maar dat eigenlijk niemand voor zijn huis wil, maar hoe je er met z’n allen voor kunt zorgen dat kinderen veilig kunnen spelen in de wijk.’
Professionals hebben daarin een cruciale maar ingetogen rol. ‘De kunst is om zo laat mogelijk te komen met de oplossing die je zelf zou kiezen. Een idee vanuit de wijk dat in jouw ogen minder goed is kan uiteindelijk toch méér energie opleveren, omdat het door de mensen zélf gedragen wordt.’

Internationale kruisbestuiving
Tijdens het congres bleek dat Doenja’s  sociaal makelaarschap naadloos aansluit bij wat Australische collega’s aan het doen zijn. ‘Ze zijn iets verder omdat ze het al methodisch kunnen inzetten. Bij hen hebben wijkbewoners bijvoorbeeld ook een zetel in het bestuur van de sociaalwerkorganisatie. Dat helpt voor het verwezenlijken van de bewonersplannen rond bijvoorbeeld re-integratie, wijkeconomie, stadstuinen, energie en diversiteit.’
Mede daarom worden de Australiërs betrokken bij de masterclass die Doenja gaat opzetten over het doorontwikkelen van sociaal makelaarschap. ‘Dat gaat een mooie internationale kruisbestuiving worden.’

Krimpende budgetten en kortdurende contracten
Behalve de druk op de democratie was er nog een negatieve trend waarmee veel ISF-leden kampen. Theo den Hertog: ‘Inwonergedreven werken vergt tijd. Het draait om vertrouwen winnen, om netwerken opbouwen. Dat zijn langdurige processen. Maar de financieringstermijnen worden juist steeds korter, dat bijt elkaar. Groot-Brittannië spant de kroon, daar korten ze met wel 70% en gaat het vaak om eenjarige contracten.’
Desondanks keerde hij gesterkt terug uit Helsinki. ‘Het uitwisselen met geestverwanten geeft zoveel energie, we kunnen zoveel leren van elkaar. Overal op de wereld zijn mensen bezig om de samenleving verder te helpen. Dus echt, word lid! Het lidmaatschap is relatief goedkoop en je krijgt er zeker een veelvoud voor terug.’

Klik hier voor het hele programma van het congres, met onder meer:

• Grafisch Lyceum Utrecht: A school project to connect and cooperate with a city district to create social awareness
• Movisie: Democreatiespel – Democracy game.