Kamerdebat GALA: de puzzel is nog niet gelegd

Het werd demissionair staatssecretaris Van Ooijen niet erg moeilijk gemaakt tijdens het Tweede Kamerdebat op donderdag 29 februari over het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA). De typische Preventieakkoord-onderwerpen kwamen weer langs: ontmoedig roken en alcoholgebruik, zet in op reclameverboden, voer een suikertaks in. Van Ooijen werd vooral gemaand tot ‘spoed en een radicale aanpak’. Input van Sociaal Werk Nederland werd opgepakt door de BBB. En hoe staat het intussen met de GALA plannen van aanpak?

Kamerlid Caroline van der Plas (BBB) vroeg in het kader van GALA aandacht voor sociaal werk en het sociaal domein: “Het Integraal Zorgakkoord (IZA) wil dat de zorg minder wordt belast. Het GALA wil dat mensen gezonder gaan leven en kansrijk opgroeien. Dit vraagt veel van het sociaal domein, het sociaal werk en de aanpak in wijken en buurten. Welke acties komen er om dit synchroon met elkaar te laten lopen? Wat zijn eventuele knelpunten waardoor dit niet zou lukken?” In de tweede termijn antwoordde staatssecretaris Van Ooijen dat gemeenten in staat worden gesteld om deze groepen te bereiken “via adviezen en aanpakken van kennisinstellingen, zoals Pharos.” Een signaal voor Sociaal Werk Nederland om de bewindslieden en Kamer nog eens te doordringen van de noodzaak tot fors investeren in samenlevingsopbouw, over de impact van sociaal werk op gezondheid en bestaanszekerheid, en de urgentie tot wettelijk borgen van sociaal werk als basisvoorziening. Zonder dat bouwen van buurtwerken en samenleving, bereik je als overheid de bewoners immers niet waarover het gaat bij GALA: de mensen met de grootste gezondheidsachterstanden.

Van Ooijen beaamde dat er acties moeten komen om de programma’s zoals GALA, IZA en WOZO meer te synchroniseren. Hij noemt het “puzzelstukjes” die nu nog niet goed aansluiten: “We moeten scherper aan de wind varen om die akkoorden op elkaar te laten aansluiten. De grote winst is dat we proberen met akkoorden te werken. Tot voor kort werden heel veel verschillende afspraken over gemeenten en zorgaanbieders uitgestort. In die zin hebben wij volgens mij een grote stap gezet, maar nu moeten we ook echt waarborgen dat die akkoorden als puzzelstukjes in elkaar vallen.“

Middelen 2023 overhevelen naar 2024
Gezondheidsverschillen verkleinen wilden de Kamerleden allemaal. Gezonder eten en meer bewegen, maar vooral ook de inzet op bestaanszekerheid, dat is waar oppositiepartijen SP en GroenLinks-PvdA op aandrongen. Veel gemeenten is het door de grote tijdsdruk van GALA niet gelukt om tijdig een concrete aanvraag plus inzet van middelen voor het jaar 2023 rond te krijgen. Er mag maar twintig procent van het budget mee naar 2024. Daarom werd er gevraagd om te schuiven met budgetten en onbenutte GALA-middelen van 2023 toch naar 2024 te kunnen halen, zodat de inwoners er alsnog baat bij hebben. Volgens Van Ooijen is dit in principe niet mogelijk, maar hij liet de mogelijkheid open om op basis van de uitkomsten van de ‘midterm review’ van GALA alsnog deze optie te verkennen als dit helpt om de doelen van GALA en IZA te realiseren.

Door meerdere Kamerleden werd de staatssecretaris aangespoord om samen te werken met andere departementen: zoals rond bestaanszekerheid en schulden, rond de aanpak van schimmel in huurwoningen (daarvoor verwees Van Ooijen naar minister De Jonge), om groene schoolpleinen te bevorderen (wat volgens de staatssecretaris o.a. belegd is bij Jantje Beton), het inzetten op gratis gezonde maaltijden op scholen en tolken in de zorg voor ouderen met een migratieachtergrond (daarover lopen gesprekken).

De PVV vond dat die GALA-miljoenen beter besteed kunnen worden aan het verlagen van de eigen bijdrage in de zorg, maar dat werd door de staatssecretaris gepareerd met de correctie dat we nu miljarden aan zorg besteden en slechts een fractie aan preventie. En dat dáár de komende tijd juist meer in geïnvesteerd dient te worden.

Rode draden uit eerste analyse GALA/SPUK
Het RIVM volgt in opdracht van het ministerie van VWS de ontwikkelingen in de GALA-monitor. Als onderdeel van deze monitor is een steekproef van zestig gemeentelijke plannen van aanpak geanalyseerd die zijn ingediend in het kader van de Regeling specifieke uitkering sport en bewegen, gezondheidsbevordering, cultuurparticipatie en de sociale basis 2023–2026, ook wel de ‘Brede SPUK’ genoemd. Sociaal Werk Nederland constateert dat deze analyse nog hoog over gaat en vooral bevestigt dat het accent nog op zorg ligt: vooral de GGD’s worden in positie gebracht en de koppeling medisch en sociaal ontbreekt veelal nog. Maar: “In het vervolg van de GALA-monitor zal naast het inzichtelijk maken van de voortgang van onder andere de ontwikkeling van de ketenaanpakken en de ‘beweging naar de voorkant’, ook verdiepend onderzoek worden gedaan binnen gemeenten aan de hand van interviews en een lerende evaluatie. Hierin zal aandacht zijn voor de uitwerking van deze plannen en de factoren die dit beïnvloeden.” Je vindt deze eerste analyse van de RIVM hier.

Bekijk het Tweede Kamerdebat over GALA hier terug: eerste termijn en tweede termijn. Teruglezen kan ook. De stukken en moties vind je hier.

Neem voor meer informatie contact op met senior adviseur Jennifer Elich.

Lees ook:

• Input voor dit debat vanuit Sociaal Werk Nederland
• Input voor dit debat vanuit de VNG
• Input voor dit debat vanuit Zorgverzekeraars Nederland
• Nieuwsbericht IZA en GALA: wat financier je waaruit? (februari 2024)
• Nieuwsbericht SER-advies: voorkomen is beter dan genezen (februari 2024)