De sociale coöperatie lijkt dé oplossing voor mensen die langdurig in de bijstand zitten en niet (meer) in re-integratie trajecten of BBZ-regelingen passen. Het mes snijdt aan twee kanten: gemeenten kunnen besparen op re-integratie en mensen hebben de mogelijkheid om vanuit de bijstand hun talenten te ontplooien. Het succes van een sociale coöperatie staat of valt met de gemeente.

Hoe pakken sociale coöperaties uit aan de hand van de verschillende werkwijzen van gemeenten? Met deze vraag gingen wij langs bij de gemeenten Breda, Zaanstad en Eindhoven om te kijken wat er achter de schermen bij hen speelt.

Verenigen in een sociale coöperatie

Een coöperatie functioneert als sociaal bedrijf waar mensen met behoud van hun (bijstands)uitkering in gezamenlijkheid en naar vermogen hun eigen bedrijf kunnen opzetten en opbouwen.

Ondernemen in een sociale coöperatie is bedoeld voor ondernemende mensen die vanuit een (bijstands)uitkering werk willen maken van hun passie en talent, maar voor wie de stap om op eigen kracht een onderneming te starten te groot is. Bij coöperatief ondernemen gaan mensen samen aan de slag. Binnen een coöperatie versterken ze elkaar en onderzoeken ze samen wat mogelijk is en met elkaar lossen ze tegenslagen op. Middels deelname aan een sociale coöperatie worden mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt weer geactiveerd, beginnen ze een deel van hun uitkering zelf te verdienen, of stromen ze uit naar een reguliere baan of zelfstandig ondernemerschap.

Sociale coöperatie versus de Participatiewet

Het concept sociale coöperatie sluit goed aan op de doelstellingen van re-integratie en sociale activering van de Participatiewet, maar het stelt gemeenten ook voor uitdagingen.

In Breda de eerste coöperatie voor scharrelondernemers

In de gemeente Breda ontvangen 4.150 mensen een bijstandsuitkering, waaronder een grote groep mensen die veel talent en motivatie heeft, maar die zijn vastgelopen in de regels die zij ervaren als een sta-in-de-weg om (weer) actief te worden. Om daar verandering in te brengen, is sociale coöperatie De Vrije Uitloop opgericht.

Breda heeft als eerste gemeente in Nederland een sociale coöperatie mogelijk gemaakt, mede doordat zij bereid was mee te denken. Beleidsadviseur re-integratie Michiel Luigjes licht toe: “Een sociale coöperatie omvat een groep ondernemers die niet in het wettelijke kader past, maar als gemeente vonden we het idee van een coöperatie zo interessant dat we in gesprek zijn geraakt. We zien het als een nieuwe manier om inkomsten te genereren en zo geheel of gedeeltelijk uit de bijstand te komen. En dat voor een categorie mensen waarvan wij weten dat ze er niet snel in zullen slagen om op de normale manier uit te stromen of aan een baan te komen.”

De kerngedachte bij de gemeente Breda is: kansen creëren voor iedereen van jong tot oud. Méér ruimte voor initiatieven voor inwoners, meer zeggenschap. Maar hoeveel tijd en ruimte heeft de coöperatie précies nodig om op te bloeien? Het onbezochte pad dat de gemeente Breda als eerste gemeente met een sociale coöperatie moest doorlopen, kende hobbels en dalen met vraagstukken als deze, maar konden opgelost worden door het maken van heldere afspraken. “Hoe dan ook: uitgangspunt van de gemeente is dat we ons terughoudend opstellen, om de leden van de coöperatie de ruimte te geven. Het idee is dat mensen zelf verantwoordelijkheid nemen.” aldus Luigjes.

Ondertussen gaat het sinds de start in 2013 met de leden van coöperatie De Vrije Uitloop meer dan goed. De ondernemers maken een gestage winst en hebben hun sociale netwerk vergroot.

Zaanse aanpak

In de Zaanstreek ontvangen 3.890 mensen een bijstandsuitkering. De gemeente Zaanstad wil dat alle Zaankanters werken en participeren naar vermogen en zelfstandig in hun levensonderhoud kunnen voorzien. Anders dan in Breda, kwam het initiatief voor een coöperatie in Zaanstad vanuit de gemeente. “De groep inwoners met een passie voor ondernemen, maar die het net niet alleen redden willen wij graag ondersteunen bij het opzetten van een sociale coöperatie," licht Nina de Kruijk-Soonius, beleidsmedewerker van de gemeente Zaanstad, toe.

De gemeente heeft actief bijgedragen bij het selecteren van de deelnemers in de coöperatie. Haar uitgangspunt is wel dat de coöperatie op den duur de regie in eigen handen neemt en zelfstandig te werk kan gaan.

De Kruijk-Soonius: "Het gaat erom dat iedereen zijn steentje kan bijdragen, dat er ruimte is om te groeien door elkaar te ondersteunen en te stimuleren om uiteindelijk een zo hoog mogelijk rendement te behalen uit zelfstandige arbeid. Dat rendement is voor iedereen anders: we kijken niet alleen naar de financiële waarde, maar ook naar de persoonlijke of maatschappelijke waarde die participeren in een coöperatie voor iemand kan opleveren."

Nieuwkomers in Eindhoven

In de gemeente Eindhoven ontvangen 5.990 mensen een bijstandsuitkering. “Eerst werk, dan volgt de rest,” luidt de visie van de gemeente Eindhoven. De bedoeling is dat migranten zo snel mogelijk na hun aankomst in Nederland deelnemen aan de samenleving. Werken helpt bij de integratie, is de algehele gedachte. Maar het is niet makkelijk voor statushouders om werk in Nederland te vinden. Tussen januari 2014 en oktober 2017 kregen in Eindhoven 671 statushouders een bijstandsuitkering. Slechts 39 van hen hebben eind 2017 een baan in dienstverband, twee van hen gingen als zelfstandige aan de slag en 24 van hen begonnen een studie.e van hen gingen als zelfstandige aan de slag en 24 van hen begonnen een studie.

Ziad El-Khaled: “Ik heb gemerkt dat buitenlanders met een ambachtelijke achtergrond in Nederland moeilijk aan de slag komen. Nieuwkomers moeten niet stilzitten. Ze komen hier ontzettend gemotiveerd, maar met niks doen verliezen ze die motivatie. Ze hebben de nodige vaardigheden en werkervaring, maar dit is een andere cultuur.”

Staf Depla, wethouder van Economie, Werk en Inkomen en Beroepsonderwijs in Eindhoven: “Het mooiste van mijn werk vind ik om vanuit de gemeente mensen mee te kunnen helpen om dromen waar te maken en weer aan het werk te komen.” Meer maatwerk is goed en past ook bij een innovatieve stad als Eindhoven maar ik creëer liever banen want mensen worden gelukkiger van werk dan van thuis zitten de hele dag.”

Voer voor discussie

Coöperatief ondernemen is inmiddels mogelijk in 20 Nederlandse gemeenten. Het is een nieuwe tool om mensen die langdurig aan de zijlijn staan weer te laten participeren. Daarnaast past het binnen het kader waarin gemeenten streven naar maatwerk. Inwoners krijgen zelf de regie terwijl de gemeente vooral een faciliterende rol heeft. Gemeenten worden op deze manier gevraagd om de teugels wat te laten vieren. In dit kader is het interessant om de ontwikkeling rondom sociale coöperaties te blijven volgen en te bezien of dit in de toekomst een algeheel geaccepteerde manier van sociale activatie en re-integratie is.  

Kijk voor meer informatie op www.ondernemenmeteenuitkering.nl

Movisie, Cordaid, Stimulansz en het Landelijk Netwerk Sociaal Coöperatief Ondernemen (LANSCO) nodigen je van harte uit voor de inspiratie- en kennisdag ‘Tussen wil en wet 2018’ op vrijdag 28 september in Utrecht. In samenwerking met de Sociale Alliantie en StadsLAB033 delen we met elkaar inspirerende voorbeelden, ervaringen en initiatieven om werk voor iedereen mogelijk te maken. En wat er binnen de huidige wet- en regelgeving mogelijk is om dat te realiseren. Lees meer en meld je aan!

Dit artikel is geschreven door Cordaid.