Hoe het sociaal werk op Sicilië profiteert van de strijd tegen de maffia

Ooit Gomorra gezien op Netflix? Het is een spannende serie over de maffia in Napels. Maar veel van de scènes in deze serie zijn opgenomen in Z.E.N. Waarbij Z.E.N. staat voor Zona Espansione Nord, een wijk van Palermo, de hoofdstad van Sicilië. En ja: Sicilië is een prettige vakantiebestemming, maar er wonen wél 5 miljoen mensen, dat is 10% van de Italiaanse bevolking.
Palermo met haar 680.000 inwoners heeft dan ook typische grotestadsproblemen. Dat werd me al snel duidelijk tijdens mijn werkbezoek in juni. Via oud-jongerenwerker Henk Geelen had ik een paar namen gekregen van sleutelfiguren binnen het sociaal werk in Palermo. Onder wie Alberto Fanzone. Zijn gastvrijheid en enthousiasme bleken zo groot dat we drie dagen en avonden samen optrokken, door de straten en wijken van Palermo en de kuststreek. Alberto is adjunct-directeur van een grote school en als vrijwilliger actief in veel sociale organisaties van Palermo.
Maar je kunt niet over Palermo spreken zonder de maffia te noemen. De afgelopen jaren is onder de plaatselijke bevolking een beweging ontstaan tegen de maffia die al twee eeuwen de dienst uitmaakt in deze contreien. In 1985 trad de kleurrijke burgemeester Orlando aan die met lef, werklust en passie Palermo een nieuw gezicht gaf. Er kwam meer sociaal beleid, er kwamen meer werkgelegenheidsprojecten en verloederde stadswijken werden opgeknapt.
Anno 2019 is Orlando nog steeds burgemeester. Onder zijn bestuur werd ook de zogenaamde “pluk-ze-wet” geïntroduceerd, die het mogelijk maakt geld en eigendommen van criminelen in beslag te nemen. En dat heeft onverwachte effecten voor het sociaal werk in Palermo. Het stadsbestuur stelt inbeslaggenomen huizen namelijk vaak ter beschikking voor sociale doeleinden, zoals jongerencentra en opvanghuizen voor slachtoffers van huiselijk geweld.
Zodoende ging ik met Alberto naar een buitenwijk van Palermo waar zijn organisatie de komende acht jaar gebruik mag maken van een dubbele villa. Die staat al jaren leeg en is zwaar verwaarloosd. Alle ramen zijn kapotgeslagen, het sanitair is gesloopt en hele stukken vloer zijn verdwenen. Toch is Alberto vast van plan om deze villa te openen voor jongeren en gezinnen uit de naastgelegen wijk Z.E.N. Want in Z.E.N. is het leven niet zo kalm en relaxed als de naam doet vermoeden. De werkloosheid is hoog, onder jongeren zelfs 50%.
Toch gebeuren er verrassend veel mooie dingen. Alberto start bijvoorbeeld binnenkort een project met mensen die zijn veroordeeld voor rijden onder invloed van drank of drugs. Als alternatieve straf volgen zij dan een herop-voedingscursus via de associatie van Alberto.
Ook het onderwijs draagt een stevige steen bij aan het vergroten van kansen voor jongeren. De school van Alberto is een Falconeschool (Foundazione Falcone), genoemd naar de door de maffia vermoorde rechter Giovanni Falcone. Op school zijn veel projecten rond weerbaarheid en talentontwikkeling, maar ook tegen criminaliteit. Dat is soms niet makkelijk, want elke klas heeft wel een kind wiens vader vast zit wegens maffiapraktijken. Maar de school heeft veel te bieden: naast gratis huiswerkklassen voor leerlingen ook veel activiteiten voor ouders en vooral moeders, variërend van Zumba-lessen tot sportieve en culturele activiteiten.
Wat je mee terugneemt van zo’n reis? Dat Sicilië méér is dan het decor voor crimi’s. Dat je ook hier bevlogen sociaal werkers hebt die alles op alles zetten voor “hun” jongeren. En dat we echt moeten zien te voorkomen dat de drugshandel hier zo oppermachtig wordt als voorheen in Palermo.

• Lees ook het uitgebreide werkbezoekverslag