Kwetsbaar maar niet alleen

Ouderen zijn minder eenzaam dan twintig jaar geleden, constateerde het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) onlangs in zijn rapport “Kwetsbaar en eenzaam?” Dat komt vooral doordat 55-plussers vaker een partner hebben en een groter netwerk onderhouden. Maar omdat het aantal ouderen stijgt, neemt het aantal eenzame ouderen toch toe.

Tegelijkertijd stelt het SCP dat het niet alleen gaat om voldoende contacten. Want wat we ook in het sociaal werk dagelijks merken: het gaat vooral om contacten met betékenis. Zo hoorde ik van de Stichting Push in Hellevoetsluis hoe een 94-jarige opbloeide nadat ze haar in contact hadden gebracht met een statushouder om zijn Nederlands te verbeteren.
Dergelijke voorbeelden zullen we beslist inbrengen bij de uitwerking van minister De Jonges plan van aanpak Eén tegen eenzaamheid. Want uiteindelijk moet die aanpak lokaal handen en voeten krijgen, gefaciliteerd door de Rijksoverheid.
Dat begint met een sterke sociale basis, met nabije, toegankelijke voorzieningen. Klinkt als een open deur en dat zou het ook moeten zijn. Maar nog te vaak gaat het daar al mis. Bijvoorbeeld omdat niet iedere oudere voldoende geld heeft om naar de bibliotheek, de of het wijkcentrum te reizen. Vervoersarmoede noemen verkeerskundigen dat, en zeker voor vrouwen van 60+ is het een groeiend probleem.
Vandaar ook dat Welzijn Scheveningen zo nadrukkelijk investeert in personenbusjes en vrijwillige chauffeurs om ouderen naar hun gewenste bestemming te vervoeren. ‘Mobiliteit geeft vrijheid,’ zegt directeur Jan van der Werf, ‘het is een eerste vereiste om mee te doen aan activiteiten en anderen te ontmoeten.’
Dat is slagvaardig sociaal werk anno 2018: een behoefte signaleren en er creatief op inspelen.
En over creatief gesproken: ook kunst- en cultuurinstellingen (waaronder bibliotheken) bieden steeds meer aantrekkelijke activiteiten voor ouderen, vaak in samenwerking met sociaalwerkorganisaties. Uit onderzoek blijkt dat meedoen aan cultuur echt bijdraagt aan gezond en gelukkig oud worden.
Een sterke sociale basis vergemakkelijkt bovendien tijdige signalering. Attent zijn bij life events.  Zo kan het verliezen van je partner leiden tot snel afbrokkelende netwerken. Maar ook tot een inkomensval die je actieradius beperkt. Vandaar bijvoorbeeld de mooie samenwerking tussen sociaalwerkorganisatie Minters en uitvaartonderneming Monuta in Zuid-Holland.
En dan nog iets: er is een cruciaal verschil tussen incidentele en structurele eenzaamheid. Dat stelde hoogleraar Anja Machielse na jarenlang onderzoek onder Rotterdamse 55-plussers. Mensen die werkelijk in een sociaal isolement leven, vinden dat vaak wel best. ‘Help hen om hun isolement vol te houden, want dat is wat ze willen.’ Dat vereist wel gespecialiseerde ouderenwerkers, erkende toenmalig wethouder Hugo de Jonge al. Die zijn er, vakkundig en onmisbaar.
Het is slechts een kleine selectie van nieuwe aanpakken en inzichten. En daarmee doe ik ongetwijfeld andere sociaalwerkorganisaties tekort. Want bij werkbezoeken zie ik dat sociaalwerkorganisaties vrijwel alle deelterreinen van eenzaamheidsbestrijding bestrijken.
Als branchevereniging ondersteunen we dat onder meer via onze deelname áán en samenwerking mét de Coalitie Erbij, BeterOud, Movisie en de bibliotheken.
Het punt is dit: de trend dat steeds meer Nederlanders een eenpersoonshuishouden voeren lijkt niet te stuiten. Maar een sterke sociale basis kan voorkomen dat die trend leidt tot toenemende vereenzaming. Wordt aan gewerkt!