Reactie Sociaal Werk Nederland op het Wams

Het concept wetsvoorstel Aanpak meervoudige problematiek sociaal domein (Wams) was in consultatie. Hiermee wordt een wijziging van de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 (Wmo 2015) voorgesteld. Doel: een integrale en gecoördineerde aanpak bij meervoudige problematiek en de daarvoor benodigde gegevensverwerking. Sociaal Werk Nederland heeft sociaalwerkorganisaties en professionals gevraagd hun visie te delen en met die reacties een collectieve reactie opgesteld en ingediend.

In de bijlage treft u de complete reactie aan. Hieronder vindt u een aantal hoofdpunten uit de reactie.

Juiste oplossing voor het juiste probleem?
Sociaal Werk Nederland onderkent het probleem waarvoor de Wams een oplossing wil bieden. Sociaal werkers die bewoners ondersteunen bij zware, urgente meervoudige problematiek merken vaak dat het moeilijk is om tot integrale oplossingen te komen die daadwerkelijk een antwoord zijn op de hulpvragen. Bewoners (en hun gezin) krijgen niet altijd de hulp die ze nodig hebben en kunnen daardoor nog verder in de problemen raken. Sociaal werkers zien niet alleen dat dit ten koste gaat van de oorspronkelijke doelstellingen van de decentralisaties - de leefwereld van inwoners centraal stellen en zorgen voor integrale ondersteuning - maar kampen daardoor ook met een verhoogde handelingsverlegenheid en werkdruk. Dan de oplossing van het probleem. Het is goed dat het Rijk met de Wams inzet op het wegnemen van de knelpunten voor informatiedeling, zodat maatwerk voor multiprobleemhuishoudens effectiever en eenvoudiger wordt. Tegelijkertijd zien we in de voorgestelde opzet en uitwerking van de Wams een aantal (grote) risico’s en aandachtspunten die de doelmatigheid van de wet kunnen belemmeren of zelfs tegenwerken. In bijgaand document lichten we deze puntsgewijs toe.

Inhoud scheiden
De belangrijkste boodschap in de reactie is dat de inhoudelijke verantwoordelijkheid die bij het college van B&W ligt, apart bezien moet worden van de verantwoordelijkheid voor gegevensuitwisseling. De Wams kent verschillende verantwoordelijkheden toe aan het college van B&W. Het college is verantwoordelijk voor het onderzoek naar meervoudige problematiek en bevoegd tot het opstellen van een werkplan en het zorgdragen voor coördinatie. Gemeenten krijgen, kortom, meer inhoudelijke invloed op de vraag wie welke zorg krijgt. Hier schuilen ons inziens een aantal risico’s in:

• Gemeenten beschikken vaak niet over de inhoudelijke expertise, de laagdrempeligheid en het vertrouwen van de burger die essentieel zijn om meervoudige problematiek te signaleren, analyseren en beoordelen, en om hiermee tot een passende, integrale aanpak (werkplan) te komen. Over die expertise en nabijheid beschikken sociaal werkers wél. 
• De coördinerende verantwoordelijkheid staat niet los van de uitvoering. Het is een vak apart om op basis van de juiste analyse de juiste hulpverlening in te zetten en hierover de regie te hebben en houden.
• De gemeente komt over veel privacygevoelige informatie van burgers te beschikken. Het risico bestaat dat de persoonlijke gegevens (onbedoeld) te makkelijk gebruikt worden voor doelen die afwijken van die van de Wams. De wet zou daarmee teveel in de persoonlijke levenssfeer van burgers komen.

Wat ons betreft moet er meer duidelijkheid komen over de ‘kwaliteitseisen/-criteria’ die behoren bij de verschillende ‘middelen’ (en rollen) die worden gedefinieerd in de Wams: het onderzoek en werkplan, de coördinatie en de gegevensuitwisseling. Die duidelijkheid is nodig om per ‘middel’ te kunnen bepalen welke partij het meest geschikt is om de verantwoordelijkheid ervoor op zich te nemen.  

We maken ons zorgen over de combinatie van rollen die belegd wordt bij de gemeente door de drie middelen binnen de Wams. Omdat de wet wil aansluiten bij de leefwereld van cliënten en effectieve oplossingen wil bieden voor meervoudige problematiek, ligt het voor de hand om de verantwoordelijkheid voor het werkplan en de coördinatie te beleggen bij de uitvoerende professionals in het voorliggend veld: zij hebben de expertise en het vertrouwen, zij kennen het sociaal domein en hebben directe verbindingen met aanpalende domeinen om de burger op verschillende gebieden te ondersteunen.

Inhoudelijke verantwoordelijkheden mandateren
De inhoudelijke en coördinerende verantwoordelijkheden loskoppelen van de verantwoordelijkheid voor gegevensuitwisseling, betekent wat ons betreft dat de gemeente per definitie organisaties in het sociaal domein mandateert. Zowel voor het opstellen van het werkplan als voor de coördinatie. En, daarbij voorwaarden stelt waarop gereguleerd/gecontroleerd wordt. De gemeente blijft dan verantwoordelijk voor de gegevensuitwisselingscomponent van de Wams: professionals handelen daarnaar en de gemeente ziet daar op toe.

We zijn positief over het uitgangspunt ‘één gezin één plan’ t.b.v. een effectieve oplossing voor de cliënt. Dat neemt niet weg dat sociaal werkers kritisch zijn richting de nieuwe extra ‘middelen’ in de vorm van een werkplan en een coördinator. Ze voorzien bijvoorbeeld problemen en complicerende bureaucratie in het opstellen van een extra werkplan, bovenop bestaande plannen. Het is dan ook van groot belang dat het werkplan als doel heeft: duidelijkheid bieden voor de cliënt (en diens gezin) en hulpverleners over de (samenwerkings)doelstellingen van de integrale hulpverlening en over de subdoelstellingen van betrokken professionals. Het werkplan is daarmee geen vervanging voor deelplannen van professionals en verschaft geen overbodige, privacygevoelige details over de cliënt en het gezin.

Sociaal werkers vinden dat er hoe dan ook gewerkt moet worden aan de verbetering van samenwerking en professionalisering, dus ongeacht de invulling van de wet en de mandatering. Die verbetering is nodig voor de integrale, systemische aanpak van meervoudige problematiek.

Vervolg
Geconcludeerd kan worden dat het wetsvoorstel een stap in de groede richting is, mits dit op een aantal zaken aangepast wordt. De internetconsultatie is 1 juni 2020 gesloten. Het voorstel met alle ingezonden reacties zal langs Raad van State gaan. We houden u graag op de hoogte van de voortgang.
U vindt de reactie als bijlage bij dit artikel.