Peuterwerk in Hamburg: niks moet

Een flinke delegatie van Sociaal Werk Nederland was onlangs op een driedaags werkbezoek bij de kinderopvangorganisatie Elbkinder in Hamburg. Adviseur Stephanie Gross: ‘Het inspireert om te zien hoe ze in Duitsland met peuters en kleuters werken, en mede daardoor kijk je ook met een andere blik naar hoe we het in Nederland doen.’
Elbkinder is een heel grote club: 185 vestigingen in en rond Hamburg, voor bijna 30.000 kinderen, in de leeftijd van 1 tot 6. Maar het meest opvallende vond Stephanie de veel minder gereguleerde setting. ‘Niks moet, lijkt het. Kinderen worden veel gestimuleerd en krijgen veel aangeboden, maar kiezen vooral zélf wat ze willen oppakken.’

Hoe doen ze het elders in Europa?
De achttienkoppige afvaardiging bestond uit medewerkers van veertien lidorganisaties. Onder hen waren pedagogische medewerkers, vve-coördinatoren, managers en directeuren. Namens Sociaal Werk Nederland was naast Stephanie ook directeur Lex Staal van de partij. ‘We organiseren deze bezoeken samen met Child Care international (CCI). Wij dragen inhoudelijke thema’s aan, zij hebben de buitenlandse contacten en vullen het programma verder in, inclusief de logistiek. Met als hamvraag: hoe pakken ze elders in Europa voorschoolse educatie in het sociaal domein aan?’

Extra geld voor zwakke wijken
Thema’s waren dit keer onder meer de rol van vve in achterstandswijken. Stephanie: ‘Bovendien waren we op een locatie buiten de stad, met vooral kinderen van de toenemende stroom Hamburgers die groter en groener willen wonen.’
Voor opvang in de zwakkere wijken krijgt Elbkinder extra budget. ‘Voor meer mensen, meer uren, meer professionele hulp zoals logopedie op de locatie. De voorschoolse educatie vindt plaats in de kinderopvang en is voor kinderen van 5-6 jaar .’
Ouders hebben in Hamburg via een vouchersysteem recht op vijf uur gratis opvang per dag, gedurende vijf dagen in de week. ‘Kinderen die extra aandacht nodig hebben krijgen een aparte voucher voor een aanvulling naar 9 tot zelfs 12 uur per dag. Voor kinderen met een indicatie dus.’
Als andere kinderen langer dan vijf uur willen blijven moeten ouders daarvoor betalen. Die bijdrage varieert per locatie. ‘Maar ouders hebben geen gedoe met toeslagen en de Belastingdienst.’

Erziehers en kwaliteitsbeloften
De begeleiding op de kinderopvang is in Duitsland in handen van “Erziehern”, professionals met een hbo-opleiding. Daarnaast zijn er assistenten op mbo-niveau. Stephanie: ‘Van oudsher ligt de nadruk op opvoeden, niet op opvang zodat ouders kunnen werken. Maar de halvedagopvang is nu bijna overal vervangen door opvang van negen tot vijf, of zelfs van zeven tot zes.’
Op alle locaties werkt Elbkinder aan vijf “kwaliteitsbeloften”:

• kinderen hebben de regie over hun eigen ontwikkeling
• Elbkinder zorgt voor een prikkelende omgeving waarbij ieder kind naar zijn mogelijkheden wordt gestimuleerd
• Elbkinder betrekt ouders er actief bij
• iedere medewerker kan zich verder ontwikkelen, zodat ouders en kinderen de kwaliteit krijgen die ze mogen verwachten
• Elbkinder houdt zelf de kwaliteit van de opvang in de gaten

Stephanie: ‘Voor die laatste belofte hebben ze een eigen systeem van interne en externe kwaliteitsaudits ontwikkeld, in essentie vergelijkbaar met ons Kwaliteitslabel. Opvallend is weer dat elke locatie weer helemaal vrij is in de invulling en soms ook aanvulling van deze kwaliteitsbeloften.’

Vierogenprincipe?!
Er wordt dus van alles aangereikt, maar kinderen moeten vooral zelf keuzes (leren) maken en beslissingen nemen, constateerde Stephanie. ‘Het is heel los, heel erg vanuit het kind. Dat zie je ook terug in de inrichting van de gebouwen, de buitenruimte en in dagelijkse gewoonten. Er staat bijvoorbeeld gewoon een glazen kan op tafel, en echte glazen, dus niet van plastic. Kinderen konden daar naar believen van gebruiken. In Nederland is zoiets ondenkbaar tegenwoordig. Glas kan immers leiden tot scherven, en dus tot gevaar. Kinderen in Hamburg zijn veel vrijer in hun doen en laten, ze krijgen meer verantwoordelijkheid toebedeeld. Ze mogen bijvoorbeeld vrij rondlopen in het gebouw en de tuin, de deuren naar buiten staan open en er zijn veel verstopplekken ingericht in de tuin. Deelnemers van onze groep vroegen keer op keer hoe het zat met het vierogenprincipe. De medewerkers van Elbkinder begrepen die vraag niet, ze hadden geen idee waar we het over hadden. Dat leidde bij veel van ons uiteindelijk wel tot een Aha-Erlebnis: dus zo kan het ook. Meer vertrouwen, minder controle. Misschien moet de GGD hier ook maar eens komen kijken, zei iemand.’