Belangrijk rapport: De sociale basis versterken, investeren in de toekomst

De sociale basis is een beleidsconcept waarvan veel wordt verwacht. Zijn die verwachtingen reëel? En wat kunnen landelijke en lokale partijen doen om bij te dragen aan een sterkere sociale basis? Die vragen staan centraal in het rapport De sociale basis versterken, investeren in de toekomst dat vandaag is verschenen. Het is opgesteld door Movisie en het Verwey-Jonker Instituut in opdracht van het ministerie van VWS en in samenwerking met de Kerngroep Sociale Basis, waarvan ook Sociaal Werk Nederland deel uitmaakt. In het rapport wordt helder uiteengezet welke tien bouwstenen nodig zijn om de sociale basis te versterken: “Als partijen de hoofdambitie willen waarmaken, dan is inzet op álle bouwstenen nodig.”

Houvast voor samenwerking
In het rapport wordt een verandertheorie gepresenteerd die beschrijft wat formele partijen kunnen doen om de sociale basis te versterken. Dat biedt houvast voor samenwerking en is b.v. bedoeld voor beleidsmedewerkers en adviseurs, wethouders, medewerkers in de uitvoering en bestuurders bij gemeenten, ministeries en maatschappelijke organisaties, directeuren van sociaalwerkorganisaties, het onderwijs en zorgverzekeraars. In 2024 ontwikkelen alle gemeenten conform de afspraken in het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) hun beleidsvisie over de sociale basis: de verandertheorie kan behulpzaam zijn bij het opstellen daarvan.

Kerngroep Sociale Basis
De Kerngroep Sociale Basis, bestaande uit de Directie Maatschappelijke Ondersteuning (DMO) van het ministerie van VWS, MantelzorgNL, Vereniging NOV, Sociaal Werk Nederland en de VNG, is blij met het rapport dat er ligt. Samen met een afvaardiging van LSA bewoners, Associatie Wijkteams en de Nationale Jeugdcoalitie werkten zij mee aan dit rapport. Er was ook inbreng van MIND, LHV, het Oranjefonds, Pharos en de Nederlandse ggz.

Lex Staal, directeur-bestuurder van Sociaal Werk Nederland en voorzitter van de Kerngroep Sociale Basis: “Met dit heldere model kun je met gemeenten én aan IZA-regiotafels betere gesprekken voeren die nodig zijn om de komende decennia de sociale basis samen goed op orde te brengen. Hoe werk je gelijkwaardig samen? Hoe kan structurele financiering bijdragen aan continuïteit op verschillende niveaus? Wat verstaan we onder ‘meedoen’ of ‘eigenaarschap’? Wat hebben bewoners nodig om zonder bestaansstress prettig en waardig te kunnen leven? Deze verandertheorie biedt houvast voor de samenwerking tussen sociaal werk, zorg en gemeente. En geeft meer grip op de cruciale bouwstenen die samen de sociale basis vormen.”

Deze verandertheorie biedt houvast voor de samenwerking tussen sociaal werk, zorg en gemeente

Geen duizenddingendoekje
De onderzoekers van Verwey Jonker en Movisie constateren dat de verwachtingen van de sociale basis hoog zijn, bijvoorbeeld aan de IZA-tafels. Maar zij benadrukken dat de sociale basis geen duizenddingendoekje is en geen manier om bezuinigingen in de zorg mee op te vangen: “De sociale basis heeft en kent een eigen dynamiek en energie die je – als je een sterke sociale basis wilt – moet stimuleren en faciliteren. Sterker nog: je zult erin moeten investeren. Want juist dan ontstaan de noodzakelijke en mooie initiatieven, in al hun diversiteit.”

Inzet op alle bouwstenen nodig
Centraal in de publicatie staan tien bouwstenen, waar gemeenten, sociaal werk en andere partijen aan kunnen werken om te komen tot een sterkere sociale basis. Deze bouwstenen zijn: bestaanszekerheid; financiering; samenwerking vanuit gelijkwaardigheid; versterken eigenaarschap, zeggenschap en eigen regie; beschikbaarheid van ruimte en plekken; responsiviteit; (onder)steunen van mantelzorg; steun en ruimte voor vrijwillige inzet; versterken van inclusie; en mensen vragen en uitnodigen.

Bij elke bouwsteen wordt een korte theoretische onderbouwing gegeven waarom en op welke manier deze belangrijk is voor het versterken van de sociale basis. Ook formuleren de onderzoekers met welke concrete acties maatschappelijke partijen hierop kunnen inzetten. De tien bouwstenen vormen nadrukkelijk geen ‘keuzemenu’ waarin actoren kunnen ‘shoppen’ naar gelang het hen (politiek) uitkomt. “Als partijen de hoofdambitie willen waarmaken, dan is inzet op álle bouwstenen nodig.”

Niet maakbaar
Movisie en het Verwey-Jonker Instituut geven ook een winstwaarschuwing af: Het noemen van tien bouwstenen kan de indruk wekken dat de sociale basis maakbaar is, maar dat is niet het geval. Wat de verandertheorie wél kan en doet, is: praktische handvatten bieden aan actoren die de sociale basis willen versterken. Het geeft ook de mogelijkheid om te kijken naar wat er nog ontbreekt in jouw gemeente en werkgebied om de sociale basis sterker te maken. Die handvatten kunnen worden benut bij het werken aan de hoofdambitie zoals die door de betrokken partijen is geformuleerd: ‘Een veerkrachtige, inclusieve en zorgzame samenleving – waarin mensen kunnen floreren, naar elkaar kunnen en willen omkijken, en kunnen en willen bijdragen aan het eigen en andermans welzijn’.

Kijk voor meer informatie op de websites van Movisie en het Verwey-Jonker Instituut. Neem in geval van vragen contact op met senior adviseur Jennifer Elich.