Sociaal werk en energiearmoede: ‘Van het gas af? Dan ga ik niet meer koken’

Hoe maak je van de energietransitie ook een sociale beweging? Twee sprekers van het komende webinar daarover geven vast een voorproefje. ‘Ik ben een groot voorstander van preventief werken. Dus als je zoiets als de energietransitie op je af ziet komen, waarvan je wéét dat die op iedereen een enorme impact gaat hebben, dan moet je als sociaal werk bijtijds aanhaken. Niet wachten tot er ongelijkheid is ontstaan tussen degenen die wel en niet meekunnen met duurzame energie, maar vroegtijdig die tweedeling voorkómen.’

Aldus Yvonne Zuidgeest, directeur-bestuurder van Diverz in Zwijndrecht, en een van de sprekers op het webinar over de energietransitie van Sociaal Werk Nederland op 15 april. ‘We hebben het als thema al in 2018 opgenomen in onze strategie en beschouwen het als een kans. We zien de energietransitie als een sociaal vraagstuk, dus maak daarbij gebruik van de sociale basisinfrastructuur die er in veel wijken al ís. Benut de kennis en vaardigheden van onder anderen sociaal werkers; zij staan immers in contact met bewoners die voor overheden vaak onbereikbaar zijn maar wél mee moeten gaan doen.’

Wat helpt is dat de Drechtsteden behoorlijk voorop lopen in de energietransitie en dat er al een samenwerking was met wooncorporaties. Yvonne Zuidgeest: ‘Er zijn enthousiaste wethouders op het gebied van duurzaamheid en er zijn ook al proeftuinen aangevraagd. We hebben gezocht naar een geschikte manier om daarbij aan te haken en vonden die in het begrip Energiearmoede. Dat biedt onder meer via het Deltaplan Armoede volop kansen voor sociaal werk. We hebben niet meteen een kant-en-klaar plan gemaakt, maar de “sociale energietransitie” eerst als denkrichting gepresenteerd aan de gemeente. Het gaat er immers om dat je al voor de planfase aanschuift. Daarover hebben we ook een white paper uitgebracht.’

Klein maken
Tot zover de theorie. Wat doet Diverz in de praktijk? Yvonne Zuidgeest: ‘We hebben het thema bijvoorbeeld besproken in een bestaande groep van vrouwen met een migrantenachtergrond. Dat pakte verrassend goed uit. Vrouwen gingen aan elkaar vertellen waarop ze moesten letten en wat belangrijk was. Of zoals een van hen zei: “We moeten het voor onze kinderen doen, voor onze toekomst.” En dan is het de bedoeling dat ze in hun eigen netwerk met de boodschap aan de gang gaan; dat ze ook bij anderen de mindset bijstellen. Datzelfde gaan we doen met vergelijkbare groepen die we in huis hebben. Syrische vrouwen, jongeren,…’

Het aanbod omvat ook een huisbezoek van een energiecoach. ‘Dat doen we niet zelf; het zijn vrijwilligers van een actief burgerinitiatief op het gebied van duurzaamheid. En we hebben samen met partners voor bewoners ook een workshop Klimaat en de energierekening verlagen. De crux is steeds dat je een complex probleem klein moet zien te maken, dus behapbaar voor bewoners. Bijna letterlijk, want we komen ook mensen tegen die zeggen “Van het gas af? Dan stop ik met koken.” Dus voor hen moet je een stoomcursus inductiekoken organiseren en niet wachten tot ze door een ouderenadviseur worden aangemeld omdat ze zich verwaarlozen.’

Empathisch onderzoek
Dat bewoners vooral heel praktische beren op de weg zien, merkt ook Justin van Riel, sociaal makelaar bij DOCK. Samen met collega’s is hij betrokken bij de sociale renovatie van vijf grote corporatieflats in de Utrechtse wijk Overvecht. ‘Zo’n renovatie kun je gebruiken als katalysator om mensen op een andere manier naar hun buurt te laten kijken en de cohesie te vergroten. En zelf breng ik daarbij ook het thema duurzaamheid in. Onze aanpak? Gewoon bij mensen aanbellen en vragen hoe het gaat. “Empathisch” onderzoek doen, zeg maar. En ja, soms start de conversatie dwars door een dichte deur en moet je eerst toelichten wie je bent en wat je komt doen. Vaak gaat de deur dan alsnog open, want zeker in deze lockdown zitten mensen wel verlegen om een praatje.’

De energietransitie is hoognodig, maar kan alleen slagen als bewoners participeren, stelt Justin. ‘En daarvoor is nodig dat je aanschuift aan hun keukentafel om te horen waar ze tegenop zien. En dan hoor je bijvoorbeeld dat een vrouw wakker ligt van de vraag hoe ze straks op een inductieplaat het sausje moet bereiden voor de bloemkool die ze al twintig jaar iedere woensdag voor haar man kookt.’
Tegelijkertijd leveren die gesprekken aanknopingspunten voor oplossingen. ‘Je ontmoet ook iemand die veel van koken houdt en die je dus kunt inzetten voor de elektrisch-koken-workshop. En iemand die goed is in groen en die wel oren heeft naar een buurtmoestuin. Dat zijn haakjes die we meenemen naar het overleg met de gemeente en de corporaties. Het zijn allemaal kansen om de community sterker te maken. We zijn ook bezig om per flat een sociale kaart te maken, dus met de aanwezige capaciteiten en vaardigheden in de wijk: de “assets” van de ABCD-methode.’

Techneutenjargon
In hoeverre vraagt het werken aan duurzaamheid extra expertise van de sociaal werker? Moet het een specialisme worden? Justin van Riel: ‘Nee, we zijn zoals altijd de intermediairs tussen de leefwereld en de systeemwereld. De methoden en de werkzame elementen zijn hetzelfde. Het is vooral een verruiming van ons werkveld als opbouwwerker. Al moet je natuurlijk wel enig gevoel hebben voor energietechneutenjargon, maar iets dergelijks geldt ook als je veel met zorgpartijen om de tafel zit, of met ambtenaren. Je moet altijd zoeken naar een gemeenschappelijke taal.’

Een toegevoegde waarde van sociaal werkers is sowieso dat ze niet alleen de bewoners al kennen, maar ook zorgen voor continuïteit. Yvonne Zuidgeest: ‘Je kunt als gemeente of als corporatie wel energiecoaches inzetten voor voorlichting, maar die komen dan vaak maar één keer op bezoek. Onze opbouwwerkers zijn er al en blijven ook. Bewoners komen hen ook weer tegen bij activiteiten bij activiteiten in het buurthuis, als straks iedereen gevaccineerd is…’
Justin van Riel: ‘Bovendien kunnen we bij onze huisbezoeken ook andere problemen signaleren: eenzaamheid, huiselijk geweld, schulden. We hebben korte lijntjes met onder meer de wijkteams, we weten naar wie we moeten doorverwijzen. Dus nogmaals: de energietransitie biedt je nieuwe manieren om mensen te benaderen en hen een prettiger leven te bezorgen. Ik geloof vanuit het diepste van mijn ambacht dat ook mensen in Overvecht het recht hebben om bij te dragen aan een duurzame toekomst van hun wijk.’

• Meer weten over het webinar “De rol van sociaal werk bij verduurzaming en energietransitie in de wijk”? Of gewoon meteen aanmelden? Klik hier