Hoe maken gemeenten hun beleids- en praktijkkeuzen? Movisie bestudeerde dat in Meerssen en Kampen
Tekst: Movisie
Keuzes maken is actueler dan ooit in het sociaal domein. De financiële tekorten zijn groot, de maatschappelijke opgaven ook. Gemeenten zoeken naar manieren om samen met aanbieders keuzes te maken waarmee ze binnen de financiële mogelijkheden toch goede zorg en ondersteuning kunnen blijven bieden. Maatschappelijk partnerschap is het credo. Jasper van der Kamp en Roos van Schaik (Movisie) gingen bij twee gemeenten op bezoek: Meerssen en Kampen. Welke sociale vraagstukken pakken zij aan? En hoe komen zij tot keuzes? En wat is de invloed van de bezuinigingen? Dit is het eerste artikel in een serie over projecten rond kwaliteit en outcome in het sociaal domein, van Movisie en Sociaal Werk Nederland.
Hoe Meerssen armoede aanpakt
In Meerssen hielp het Kwaliteitskompas om samen met de maatschappelijke partners keuzes te maken in de aanpak van armoede. Beleidsambtenaren, sociaal professionals, ervaringsdeskundigen, vrijwilligers, jongeren en de pastoor bepaalden samen de stand van zaken, de ambitie, de gewenste maatschappelijk resultaten en een begin van de aanpak. Lees hier de beschrijving hoe dit in zijn werk ging.
Het Kwaliteitskompas en goed maatschappelijk partnerschap
Het Kwaliteitskompas helpt gemeenten, aanbieders en inwoners om samen ambities en maatschappelijke resultaten te formuleren, te bepalen welke inzet nodig is om die te realiseren, te monitoren of de resultaten ook gehaald worden en daarvan te leren en verbeteren. Het succes van deze manier van werken staat of valt bij het maatschappelijk partnerschap tussen gemeenten, aanbieders en inwoners. Is er een gezamenlijke verantwoordelijk en synergie tussen de partners om te komen tot effectief beleid dat leidt tot een duurzame aanpak van maatschappelijke vraagstukken? In een serie artikelen over het Kwaliteitskompas en maatschappelijk partnerschap volgt Movisie gemeenten die dit vorm proberen te geven. In dit artikel volgen we hoe de gemeente Meerssen en Kampen hun beleids- en praktijkkeuzes samen met hun partners maken. In een volgend artikel volgen we hoe de gemeente Wageningen samen met haar maatschappelijke partners cijfers duidt.
Belangrijk en urgent
In de gesprekken in Meerssen bleek dat de gemeente wel wil investeren in de aanpak van armoede, maar niet alles kan oppakken. De middelen zijn beperkt. Dus er moest gekozen worden voor een bepaald thema of doelgroep. Door het gezamenlijke voortraject met het Kwaliteitskompas waren in Meerssen gemeente en partners in staat om vanuit inhoud samen keuzes te maken: wat is belangrijk en urgent? Ze hadden in dat traject de lokale situatie in beeld gebracht. Welke groepen kunnen niet rondkomen en hoe komt dat? Zijn er bepaalde wijken of groepen met meer armoede? Monitors en gebiedsscans geven inzicht in deze vragen, maar cijfers zeggen vaak niet genoeg. In het voortraject zijn de cijfers dan ook aangevuld met kennis, informatie en ervaringen van maatschappelijke organisaties en inwoners.
Andere criteria: politiek, investering, rendement
Op basis van de cijfers en ervaringen van betrokkenen is besloten om in te zetten op de aanpak van taboe en schaamte rond armoede onder jongeren. Wat ook meespeelt bij die keuze is de visie van de gemeente en de gemeenteraad om meer preventief in te zetten en te investeren in jeugd. De gemeente verwacht dat dit op de langere termijn het meeste rendement oplevert: het armoedevraagstuk vroeg in het leven van mensen aanpakken. Meerssen gaat zich richten op de doelgroep t/m 18 jaar. Dat heeft een heel praktische reden. Met basisscholen en middelbare scholen binnen Meerssen heeft de gemeente intensiever contact dan met de regionale ROC’s. Dus de investering die we moeten doen om dit armoedevraagstuk samen met jongeren op te pakken is bij de groep t/m 18 jaar kleiner en de kans van slagen is groter.
Leren en verbeteren ook van en na corona: congres plus vier gratis Movisie sessies
Gemeenten zitten in zwaar weer. De tekorten op vooral de Wmo en jeugdzorg blijven oplopen. Bezuinigingen zetten de boel onder druk. Meer dan ooit zijn gemeenten op zoek naar grip op de financiën. De coronacrisis heeft deze tendens versterkt. De wens van gemeenten blijft overeind: in tijden van schaarste wel de goede dingen blijven doen. Hoe kunnen gemeenten dit aanpakken? Deze vraag staat centraal op tijdens het ‘Congres Sociaal Domein – Leren en verbeteren ook van en na corona’ van Binnenlands Bestuur en Movisie. Hanneke Mateman van Movisie gaat in op betaalbare sociale kwaliteit. Movisie organiseert in de volgende twee weken vier gratis online workshops waarin deelnemers met Movisie-experts en deskundigen van gemeenten en organisaties dieper ingaan op vier verschillende thema. Noteer alvast de data: dinsdag 1, donderdag 3, dinsdag 8, en donderdag 10 december, steeds van 15.30 tot 16.30 uur. Binnenkort start de aanmelding voor deze 4 gratis workshops in 2 weken!
Hoe bezuinigingen alles op z’n kop zetten in Kampen.
In tijden van bezuinigingen is het ingewikkelder om samen keuzes te maken, waarbij de inhoud leidend is. Dit zien we bijvoorbeeld in Kampen, waar we praten met beleidsambtenaren Wyke Brouwer en Luuk de Boer. Eind 2019 hadden beleidsambtenaren, vrijwilligers en sociaal professionals met elkaar prioriteiten gesteld op vier thema’s: Vitaal, Jong, Werk en Meedoen. Het voortraject was vergelijkbaar met Meerssen en Kampen wilde op een vergelijkbare manier gaan prioriteren. Maar begin 2020 kondigde de gemeente Kampen forse bezuinigingen aan. Brouwer: “Binnen 4 jaar moet op het sociaal domein vier miljoen euro bezuinigd worden. Door ons voortraject hadden we goed zicht op wat er speelt op de thema’s bij inwoners van Kampen, maar door deze taakstelling kwamen inhoudelijke argumenten onder druk te staan”.
Keuzes die besparen en effectief zijn
Bezuinigingen zetten in veel gemeenten de relatie met hun uitvoerders op spanning. Het lukt dan niet om in partnerschap te blijven opereren, gemeenten schieten in hun rol van opdrachtgever, grijpen terug op controle en leggen vooraf bezuinigingsopgaven op aan hun partners in het veld. De Boer: “Op het thema Werk zoeken we de bezuiniging o.a. in het opzetten van een werkcafé waarin consulenten van de gemeente en medewerkers van het werkbedrijf fysiek bij elkaar zitten. Dit moet de gewenste efficiency en kostenbesparing opleveren. Tegelijkertijd proberen we nu toch ook weer samen met partners en Movisie aan de hand van het Kwaliteitskompas terug te grijpen naar de inhoud: hoe gaat dit werkcafé bijdragen aan een betere re-integratie van inwoners van Kampen, op welke groepen moeten we ons specifiek richten en wat moet het werkcafé aan activiteiten ontplooien om die resultaten ook daadwerkelijk te realiseren? Denk aan aandacht voor de privésituatie bij waardoor we voorkomen dat mensen uitvallen. Door dit soort activiteiten te combineren kunnen we besparen en effectiever zijn. Want aan het einde van de rit moet iedere efficiencymaatregel naast een kostenbesparing nog wel steeds effectieve zorg en ondersteuning voor inwoners opleveren.”
De drie lessen van Meersen en Kampen
Les 1: Durf het gesprek over de inhoud te blijven voeren
Bezuinigingen zetten vaak het partnerschap onder druk. Blijf echter als gemeente en maatschappelijk veld het gesprek over de inhoud voeren en vanuit daar samen keuzes maken. Doe dit als gemeente niet alleen. Juist door inhoud in gesprekken over winst en efficiëntie voorop te laten staan, kunnen keuzes besparend én doeltreffend zijn. Blijf daarbij naar oplossingen in het voorveld kijken. En laat kennis over wat werkt meewegen in de gesprekken over effectieve oplossingen.
Les 2: Werk met een heldere meetlat aan de voorkant
Van tevoren kun je een gezamenlijk beeld maken van wat er speelt bij inwoners in de samenleving op een bepaald thema. Vervolgens zul je samen doelen en prioriteiten moeten stellen. Door aan de voorkant met elkaar vast te stellen welke criteria je wilt gebruiken om te kiezen en te prioriteren, kom je tot een transparant keuzeproces waarbij het risico op willekeur en belangen minder groot is en je vanuit de inhoud met elkaar in gesprek blijft.
Les 3: Investeer in een gezamenlijke visie
Belang en urgentie zijn veel gebruikte criteria om keuzes te maken en te prioriteren, maar denk ook aan de politiek, rendement en beleidsvisie. Staat in jullie beleidsvisie centraal dat je zorg dichtbij wilt organiseren, preventief wilt werken en inwoners aan zet zijn, dan kunnen die uitgangspunten of leidende principes helpen bij het maken van keuzes. Investeren in zorg of dagbesteding buiten de gemeente ligt dan bijv. minder voor de hand (sluit niet aan bij zorg dichtbij). Kiezen voor investeringen in het voorveld, informele zorg en bewonersinitiatieven des te meer (past bij preventief, inwoners aan zet). Hierover binnenkort meer in publicatie over leidende principes.
- Bekijk ook het korte interview met wethouder Jan Peter van der Sluis van Kampen
- Contactpersonen bij Movisie: Roos van Schaijk en Jasper van de Kamp
- Op de foto wethouder Jan Peter van der Sluis van Kampen
