Monitor en rapporten inkoop sociaal domein: contractduur wordt langer

Goed nieuws over inkoop en aanbesteden in het sociaal domein. Enerzijds rond de Europese aanbestedingsregels en anderzijds vanuit de Monitor gemeentelijke zorginkoop 2020, de jaarlijkse rapportage van PIANOo, het Expertisecentrum Aanbesteden van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat.

Dat nieuws heeft alles te maken met het tweesporenbeleid dat minister De Jonge de laatste jaren voert rond inkoop en besteden, aldus senior adviseur Marcel Mathijssen van Sociaal Werk Nederland. ‘Op Europees niveau wil De Jonge in het sociaal domein de scherpe kantjes van de aanbestedingsregels afslijpen. Daarnaast wil hij onderzoeken wat we hier in Nederland kunnen doen om de bureaucratie rond inkoop en aanbesteding terug te dringen.’

Wat is het geval? Op 21 oktober stuurde minister De Jonge de Tweede Kamer een brief met naast de genoemde monitor ook een rapport van Deloitte over de grensoverschrijdendheid en uitvoeringslasten van aanbestedingen in het sociaal domein in Europa. De minister heeft dat laatste onderzoek laten uitvoeren “…in het kader van mijn inspanningen om het sociaal domein uit te zonderen van de aanbestedingsrichtlijnen.”

In Europa
Die aanbestedingsrichtlijnen hebben er namelijk toe geleid dat Nederlandse gemeenten die diensten in het sociaal domein willen, afnemen sinds 2016 opdrachten met een waarde boven € 750.000 moeten aanbesteden in de EU. Matcel Mathijssen: ‘Als Sociaal Werk Nederland hebben we er sindsdien vaak op gewezen dat die richtlijn leidt tot een hoop administratieve rompslomp, die bovendien in geen verhouding staat tot de omvang van aanbestedingsopdrachten. Die signalen kregen we vanuit een quickscan onder onze leden in 2018.’

Ook doorkruisen die richtlijnen de dialoog met gemeenten over marktordening, bleek uit die quickscan. Het is een eenzijdig gebeuren, met te weinig aandacht voor dilemma’s als: inbesteden of uitbesteden, subsidie of aanbesteden; contracten breed en integraal of smal en verkokerd; met veel (open house) of enkele aanbieders; contractduur: kort of langdurig. Mardel Mathijssen: ‘ Dat hebben we als Sociaal Werk Nederland regelmatig ingebracht bij onder meer het ministerie van VWS en de VNG, en natuurlijk bij het programma Inkoop en Aanbesteden Sociaal Domein waar René Verkuylen (bestuurder bij DOCK) ons vertegenwoordigt in de stuurgroep.’
De stuurgroepbijeenkomsten worden voorbereid door de regiegroep met Marcel Mathijssen, die ook de werkgroep Dialoog voorzit en deelneemt aan relevante werkgroepen waaronder die rond kwaliteit.

Europees aanbesteden: niet efficiënt en niet effectief
Ook gemeenten vinden Europees aanbesteden trouwens een lastig proces, dat geen duidelijke voordelen oplevert op het gebied van betere kwaliteit van zorg en ondersteuning voor een meer concurrerende prijs. Daarom vroeg de Nederlandse overheid aan Deloitte om te kijken of de Europese aanbestedingsbepalingen hun doelstellingen bereiken (effectief zijn) en dit doen op een manier die in verhouding staat tot de inspanning die ermee gemoeid is (efficiënt zijn).

Dat leidde tot twee heldere conclusies:

• Het sociaal domein in Europa, meer specifiek de thuis- en jeugdzorg 1, heeft een verwaarloosbare grensoverschrijdendheid. Van de 830 aankondigingen van gegunde opdrachten die tussen 2016 en 2018 zijn gepubliceerd, was slechts 0,5% van de aanbestedingen grensoverschrijdend. Uit de enquêteresultaten blijkt dat zorgaanbieders niet geïnteresseerd zijn in, niet deelnemen aan en niet winnen in procedures van andere EU-lidstaten dan de lidstaat waarin zij zelf geregistreerd zijn. Anders gezegd: anno 2020 lijkt er geen Europese markt te zijn in het sociaal domein.
• De verplichtingen die voortkomen uit de richtlijn blijken voor aanbestedende diensten en zorgaanbieders tijdrovend en kostbaar te zijn. Deze tijd en kosten komen niet direct ten goede aan de kwaliteit van de jeugd- en thuiszorg.

Oftewel: de huidige aanbestedingsregels zijn niet efficiënt en niet effectief. Deloitte pleit dan ook voor het herzien van deze regels. Wat ons betreft: heel graag.
Minister De Jonge heeft aangekondigd dat hij nog voor de kerst met een veranderingsvoorstel komt. We zijn daar heel benieuwd naar en hopen op mínder regellast en méér keuzevrijheid voor Nederlandse gemeenten. Of om met Marcel Mathijssen te spreken: ‘Gemeenten hebben nu het gevoel dat ze alleen maar kunnen aanbesteden en geen subsidies kunnen verstrekken. Daarom willen we de aanbestedingsrichtlijnen minder verplichtend maken voor gemeenten. We willen bovendien dat er een einde komt aan de huidige onduidelijkheid of subsidiëren wel of niet is toegestaan.’

De Monitor gemeentelijke zorginkoop
Deze monitor geeft jaarlijks een kwantitatieve analyse van de inkoopdocumenten van gemeenten. Het beeld wordt geduid, en aangevuld met een meer kwalitatief onderzoek over de inkoop dat naar verwachting binnenkort klaar is. Minister De Jonge wil de Tweede Kamer nog voor de kerst informeren over de onderzoeken en de samenhang ervan als onderdeel van de volgende voortgangsrapportage van het programma Inkoop en Aanbesteden Sociaal Domein.

Een hernieuwde tendens richting selectieve inkoopprocedures
De monitor laat een aantal voor sociaal werk gunstige tendensen zien, aldus Marcel Mathijssen. ‘Sterker nog: een aantal zaken die we al jaren bepleiten bij gemeenten en in Den Haag zijn kennelijk in goede aarde gevallen, want ze zijn nu aan het ontkiemen.’
In vogelvlucht:

• er is meer dialoog tussen aanbieders en gemeenten over marktordening en kwaliteit
• de looptijd van contracten stijgt
• contracten zijn meer gericht op outcome
• er zijn minder aanbieders betrokken bij het contracteringsproces

Looptijd contracten neemt toe
De maximale looptijd van jeugdhulpcontracten stijgt. Waar in 2018 slechts 20% van de contracten voor de Jeugdwet een maximale looptijd had van meer dan 6 jaar, is dat in 2020 maar liefst 62%. Deze trend is ook zichtbaar bij de Wmo, maar minder uitgesproken.

Minder aanbieders
Veel inkooptrajecten vinden plaats via open house, vooral in de Wmo. Het aantal aanbestedingen waarin bewust voor een beperkt aantal aanbieders wordt gekozen, neemt echter toe. In 2019 hanteerde 4% van de gemeenten voor nieuwe overeenkomsten een selectieve aanbesteding, en in 2020 is dat 11%. Voor jeugdhulp steeg dat percentage van 5% (2019, nieuwe overeenkomsten) naar 22% in 2020.

Bekostigingsvormen: ontwikkelingen zichtbaar in Wmo-inkoop
Tot 2020 hanteerden gemeenten ieder jaar de verschillende bekostigingsvormen in ongeveer dezelfde verhouding. In 2020 is daarin een verschuiving zichtbaar. Waar outputgerichte bekostiging nog een derde betreft, is er een flinke keldering zichtbaar in de inzet van inspanningsgerichte bekostiging bij de nieuwe inkoop van Wmo-diensten. Gemeenten hanteren in 2020 aanzienlijk vaker een taakgerichte of gemengde bekostigingsvorm.

SAS-procedure wordt steeds vaker toegepast
Enkele gemeenten hanteren voor de overeenkomsten per 2020 een inkoopprocedure die nog onbekend was in het sociaal domein. Die gemeenten maken gebruik van de ruimte die de SAS-procedure biedt. Dankzij selectiecriteria komen gemeenten tot een selectie van zorgaanbieders met wie ze in dialoog gaan.
Met deze procedure lijken gemeenten vooruit te lopen op de door de minister van VWS beoogde wetswijziging die de mogelijkheid moet bieden om een beperkte groep zorgaanbieders te selecteren waarmee via onderhandeling overeenkomsten worden afgesloten.

Vindplaats Inkoop Sociaal Domein
Ten slotte de Vindplaats Inkoop Sociaal Domein, een uitvloeisel van het programma Inkoop en Aanbesteden Sociaal Domein. Marcel Mathijssen: ‘Daar staat werkelijk alles wat er speelt rond inkoop in het sociaal domein. Dus niet alleen regelingen en wetsteksten, maar ook informatie over opleidingen, cursussen en ondersteuning op dit gebied.’

Voor wie daar toch geen antwoord kan vinden op specifieke vragen staan er bovendien tien regioadviseurs klaar, voor gemeenten én (zorg)aanbieders. Op dit moment zijn de regioadviseurs te bereiken via de Helpdesk van de Vindplaats.

• U vindt de Kamerbrief, rapporten en monitor hier. 
• Hier staan de ‘Modelbepalingen voor de inkoop van hulp en ondersteuning binnen de Jeugdwet en Wmo 2015’ ; dit zijn standaardbedingen voor de inkoop van jeugdhulp en maatschappelijke ondersteuning.
• De Monitor Gemeentelijke Zorginkoop 2020 vindt u hier
• Hier staat het onderzoek naar de grensoverschrijdendheid en uitvoeringslasten bij aanbestedingen in het sociaal domein in Europa 
• Op de website Vindplaats Inkoop Sociaal Domein vinden aanbieders en gemeenten informatie om het inkoop- dan wel verkoopproces in het sociaal domein te verbeteren ten behoeve van de cliënt. Alle beschikbare informatie is gerangschikt naar onderwerp. Wekelijks komen er nieuwe handreikingen, voorbeeldcontracten, praktijkverhalen, opleidingen en meer bij.