Inkoop is geen inkoppertje: aan- en inbesteding in het sociaal domein

Het goede nieuws is dat minister Hugo de Jonge ‘Inkoop in het sociaal domein’ heeft bestempeld tot een van zijn prioriteiten in deze kabinetsperiode, aldus Marcel Mathijssen, senior adviseur public affairs bij Sociaal Werk Nederland. ‘Want er zijn nog wel wat knelpunten, bij aanbestedingen en zeker ook bij “inbesteden”. Het punt is dit: de aanbestedingsregels zijn van Europese makelij. In Brussel is bepaald dat je overheidsopdrachten boven € 700.000 moet aanbesteden, ten behoeve van transparantie en concurrentie. Maar daar tegenover staat de grondgedachte van de transformatie in het sociaal domein: lokaal maatwerk en integrale oplossingen. Die twee gaan niet samen; of in de woorden van de minister: “dat schuurt.”’

Focus ligt te veel op kosten
In juni 2018 voerde Sociaal Werk Nederland al een quickscan uit over knelpunten rond aanbesteden. Marcel Mathijssen: ‘Leden die reageerden zeiden dat gemeenten te veel kijken naar kosten en te weinig naar lokale betrokkenheid. Onze leden benadrukken dat vertrouwen en partnerschap de basis vormen voor sociaal werk en dus veel belangrijker zijn dan marktwerking. Bovendien gaan aanbestedingen vaak gepaard met veel papieren rompslomp, zelfs als het om een klein bedrag gaat. Met aanbesteden an sich is volgens mij niks mis, maar wel met de manier waarop dat hier in het sociale domein is georganiseerd.’
Die signalen zijn doorgegeven aan VWS. ‘De Jonge wil daar serieus mee aan de slag en de knelpunten waar mogelijk in Nederland oplossen. Over het “Europese” deel van de knelpunten is hij al in gesprek gehad met Frans Timmermans. Hij hanteert dus een tweesporenaanpak.’

Hoe organiseer je de dialoog
Onderdeel van die tweesporenaanpak is ook het instellen van een aantal werkgroepen rond de gesignaleerde knelpunten. Marcel Mathijssen: ‘Onder meer over Dialoog en Kwaliteit & Outcome. Wat betreft de dialoog: dan gaat het dus over de momenten in de inkoop waarop je als aanbieder in gesprek kunt gaan met de gemeente. Daarover zal Sociaal Werk Nederland binnenkort regiobijeenkomsten organiseren. Die moeten leiden tot een handreiking met tips over hoe je die dialoog kunt organiseren.’
De minister wil voor dergelijke inkoophandreikingen bovendien één online website als vindplaats inrichten. ‘Daar kun je dan ook terecht met juridische vragen én voor goede voorbeelden. Bovendien wil hij een helpdesk inrichten voor gemeenten en aanbieders.’

Het nieuwe contracteren
In september heeft Sociaal Werk Nederland bovendien meegewerkt aan een zomerschool van de VNG over aanbesteden en inkoop. Marcel Mathijssen: ‘Die trok ruim 350 deelnemers, van wie de helft gemeenten en de andere helft aanbieders.’
Belangrijk daarbij was dat gemeenten echt nadenken over beleidskeuzes en daar hun inkoop op afstemmen. ‘Wil je toe naar meer preventie en een beperkt aantal loketten? Wil je dat je als gemeenten focust op de doelen en de uitvoerders ruimte geeft om te bepalen hoe ze die bereiken? Dan kom je volgens ons uit bij opgave- en gebiedsgerichte financiering waarvoor wij een handreiking hebben gemaakt.

Liever partnerschap dan inbesteden
In een eerdere Kamerbrief had minister De Jonge inbesteden opgenomen als een van de inkoopinstrumenten voor gemeenten. Marcel Mathijssen: ‘Daar waren wij niet echt blij mee, en dat hebben we VWS ook laten weten. Inbesteding staat immers haaks op het pleidooi voor meer partnerschap tussen gemeenten en aanbieders. Bij inbesteding ben je geen partner meer, dan ben je leverancier van sociaal-werkers-als-ambtenaar.’
Uit de eerdergenoemde quickscan bleek dat 1/3 van de respondenten te maken heeft met gemeenten die inbesteden. ‘Niet omdat die gemeenten nu ontevreden zijn over het sociaal werk, maar ze zijn de bureaucratie zat. Daarom zeggen ze: “dan doen we het zelf wel”. Overigens vaak zonder zich te realiseren dat “zelf doen” vaak nog ingewikkelder is.’

Sturen op kwaliteit
Gemeenten die meer willen sturen op kwaliteit van het sociaal werk kunnen ook aansturen op het nieuwe Kwaliteitslabel, stelt Marcel Mathijssen. ‘De belangstelling ervoor groeit nu snel, zowel onder onze leden als onder gemeenten. We hebben net een gesprek gehad met de VNG over dit thema en we gaan een gemeenschappelijke leerkring opzetten.’
Ook de handreiking van Berenschot over reële prijzen voor sociaal werk past in dat verhaal. ‘De VNG ziet dat als een waardevolle ondersteuning.’
Bovendien zijn er plannen voor een gezamenlijk “diner pensant” met en over de Gouden sociale Gemeenten die Sociaal Werk Nederland de afgelopen jaren benoemde. ‘Hoe staan ze er nu voor? Waar ontwikkelen zich goede en duurzame praktijken?’

Goed aangesloten
Ondertussen dienen zich alweer nieuwe thema’s aan die je als brancheorganisatie moet volgen. Marcel Mathijssen: ‘We benaderen onze leden binnenkort ook met een quickscan over vennootschapsbelasting. Ondertussen gaan we met kenniscentrum Europa Decentraal en de VNG in gesprek over het dossier Staatssteun. En mede in het kader van de VWS-begroting gaan we onze Prinsjesdagboodschap opnieuw onder de aandacht brengen. Liggen we op koers met de Transformatie? Misschien wordt het toch tijd voor een landelijke inspecteur, zoals Han Noten (voormalig voorzitter van de Transitiecommissie Sociaal Domein) indertijd al voorstelde op onze ALV.’
Er gebeurt dus veel en op uiteenlopende fronten. ‘Maar we zijn goed aangesloten, al  kost dat veel energie.’