Aandacht voor preventie, positieve gezondheid en sociale stabiliteit in tijden van corona

Bron: Movisie
Sociaal werk werd een cruciaal beroep genoemd in de coronacrisis. De lessen die we uit de coronacrisis leren, maken duidelijk dat sociaal werk ook een cruciaal beroep blijft als de crisis straks voorbij is. Sociaal werkers dragen bij aan positieve gezondheid, aan preventie en signalering en aan sociale stabiliteit. En als we al iets geleerd hebben van deze crisis, dan is het wel dat dit nu juist de aspecten zijn waar we de komende jaren volop in moeten blijven investeren.

Wie had begin maart kunnen denken dat onze wereld zo radicaal zou veranderen? De economie kwam vrijwel tot stilstand. Alle aandacht was plotseling gericht op de mensen in de cruciale beroepen. Daar werd in oorlogstaal over gesproken: het ging om de mensen in de frontlinie, zij waren onze helden. Aanvankelijk leek dat vooral te gaan om artsen en IC-verpleegkundigen in de ziekenhuizen. Later kwamen daar ook andere verpleegkundigen en de verzorgenden bij. Maar ook de sociaal werkers werden herontdekt. Hun betekenis voor mensen in deze crisis bleek dermate van belang, dat zij als totale beroepsgroep ook snel tot de cruciale beroepen werden gerekend.

Dat is terecht, want sociaal werkers staan in nauw contact met kwetsbare mensen en kwetsbare groepen, houden ook in tijden van crisis vol als contact maken niet gemakkelijk is en dragen bij aan verbinding tussen groepen mensen in kwetsbare wijken. Ook signaleren zij tijdig wat er nodig is voor mensen die met veel problemen tegelijkertijd te maken hebben en voorkomen daarmee veel leed en overbodige zorg. Waarom is het sociaal werk een cruciaal beroep? En wat hebben we geleerd van de coronacrisis? We stippen enkele onderwerpen aan.

Sociaal werkers hebben een antenne om veranderingen bij mensen en in de omgeving waar zij werken in een vroeg stadium waar te nemen

1. Preventie en vroegsignalering
Door de coronacrisis zijn bepaalde vraagstukken urgenter geworden en uitvergroot. Dat zagen we bijvoorbeeld bij armoede en schulden, daginvulling, eenzaamheid, rouw- en verliesverwerking. Ook het ondersteunen van burgerinitiatieven, verbinden van vrijwilligers aan hulpvragen van mensen,  altruïstisch overschot, verbinden aan hulpvragen van mensen.

De waarde van sociaal werk bij deze sociale vraagstukken is dat sociaal werkers in de directe leefomgeving van mensen aanwezig zijn en daardoor problemen en kansen vroegtijdig op het spoor kunnen komen en zij samen met inwoners kunnen zoeken naar oplossingen. Sociaal werkers zijn professionals die zichtbaar zijn in de wijk en die erop af gaan. Sociaal werkers hebben een antenne om veranderingen bij mensen en in de omgeving waar zij werken in een vroeg stadium waar te nemen. Hiermee voorkomen zij dat kansen blijven liggen of dat problemen groter worden en mensen in een negatieve spiraal terecht komen.

2. Bijdrage aan positieve gezondheid

Als we iets hebben geleerd uit de recente ervaringen met de aanpak van de coronacrisis, dan is het wel dat een uitsluitend medische aanpak niet werkt. Mensen kunnen niet leven in langdurige sociale isolatie. Sociaal werkers waarborgen de sociale bestaansvoorwaarden voor mensen: voedsel, beschutting, bescherming, affectie, kennis en sturing. En deze bestaansvoorwaarden maken mensen afhankelijk van medemensen. 

De waarde van sociaal werk, komt tot uitdrukking in het woord sociaal. Sociaal werk richt zich op het verbeteren van de wisselwerking tussen personen en hun sociale omgevingen. Is dus individu- én omgevingsgericht. Dat betekent dat sociaal werk inzet op competentieversterking van mensen in een kwetsbare situatie én op conditieverbetering  in de omgeving van mensen: hulpbronnen aanboren, sociale netwerken versterken, ondersteunen van burgerinitiatieven die de die de directe (fysieke) leefomgeving willen verbeteren en  signaleren, agenderen en aanpakken van oorzaken van sociale problemen van mensen. Denk bij dat laatste bijvoorbeeld aan onbegrijpelijke brieven van de overheid, niet bereikbare voorzieningen of het in een keer terugvorderen van te veel betaalde toeslagen waardoor mensen in financiële problemen komen.

Sociaal werkers dragen bij aan positieve gezondheid van inwoners, doordat zij zich vooral inzetten voor de mentale en sociale gezondheid van mensen (zingeving, zinvolle daginvulling, ontmoeting, betekenisvolle relaties hebben, ertoe doen, tot je recht komen), en dit is cruciaal en versterkend voor fysieke en geestelijke gezondheid. Sociaal werkers doen hun werk vanuit een ander aangrijpingspunt, zij kijken naar de gehele mens en zijn kwaliteit van leven en minder, zoals andere professionals in de gezondheidszorg, vanuit een (medische) aandoening of diagnose.  

3. Versterken sociale stabiliteit
Onderwijl werd de wereld ook opgeschud door de gewelddadige arrestatie en de dood van George Floyd. Ook in Nederland werd de sluimerende onvrede in de samenleving over uitsluiting, ongelijkheid, racisme en discriminatie hierdoor aangewakkerd. Sociaal werkers zijn onmisbaar om de sociale stabiliteit in onze samenleving te waarborgen. Zij leggen verbindingen tussen (groepen) inwoners die niet als vanzelf met elkaar in verbinding staan. Zij dragen daardoor bij aan leefbare en veilige buurten, wijken en dorpen en aan het dichten van kloven tussen groepen mensen. Zij kunnen polarisatie tussen groepen mensen in een vroeg stadium herkennen en zij voorkomen ook dat mensen sociaal geïsoleerd komen te staan.

Sociaal werkers bewegen gemakkelijk in de leefwereld van mensen met uiteenlopende leefstijlen. Zij kunnen in het contact met hen van perspectief wisselen en culturen en verschillende leefwerelden bij elkaar brengen. Sociaal werkers kennen ook de spelers in de wijk en bij gemeenten en zijn in staat tot het leggen van verbindingen. Verbindingen die noodzakelijk zijn voor inwoners om met elkaar (en ondersteund door sociaal werkers) manieren te vinden om gezamenlijk hun wijken veilig en leefbaar te maken.

Eric van der Burg, voorzitter Sociaal Werk Nederland en Janny Bakker-Klein, voorzitter Raad van Bestuur Movisie.

Bronnen:

• Uitkomsten van de discussie met 43 diverse stakeholders – waaronder Movisie en SWN- over de bijdrage van sociaal werk aan sociale vraagstukken op 8 mei jl, als onderdeel van de totstandkoming van de kennis-en onderzoeksagenda (Erna Hooghiemstra, 2020). 
• Spierts, Sprinkhuizen, Scholte, Hoijtink, De Jonge en Van Doorn (red). 2017. De brede basis van het sociaal werk. Bussum: Coutinho.
• Profiel van de sociaal werker