Internationaal congres in Dubrovnik: sociaal werkers in heel Europa kampen met gevolgen van neoliberalisme en populisme

Niet alleen in Nederland moet het sociaal werk vol aan de bak om zich te  profileren in het sociaal domein. Ook elders in Europa ligt het sociaal werk onder vuur. Dat bleek op de driedaagse conferentie The breakthrough of the social die in september werd gehouden in het Kroatische Dubrovnik. Jenny Zwijnenburg (onderzoeker bij Tranzo) en Linda Rothman (docent HAN en onderzoeker bij Tranzo) waren erbij. ‘Je moet elkaar opzoeken als professionals. Je moet je niet laten isoleren maar sterke verbindingen tot stand brengen.’

Het was de dertigste editie van de jaarlijkse bijeenkomst in Dubrovnik en ook dit keer ging het over actuele ontwikkelingen in het sociaal werk. Jenny Zwijnenburg: ‘In heel Europa hebben sociaal werkers te maken met de bijverschijnselen van neoliberalisme en populisme. Bijna overal wordt bezuinigd op sociaal werk en bijna overal zie je toenemende onverdraagzaamheid jegens mensen die op wat voor manier dan ook anders zijn; “othering” zoals ze dat in het Engels zo treffend zeggen.’

Hongarije is daarvan misschien het heftigste voorbeeld. Jenny Zwijnenburg: ‘Onder premier Orbán wordt zelfs de emancipatie van vrouwen grotendeels teruggedraaid. Gezinnen krijgen een bonus € 30.000 voor hun derde kind en het wordt aangemoedigd dat vrouwen die moeder worden stoppen met werken. Ook wordt hard beleid gevoerd bij werkeloosheid en dakloosheid. Dergelijke ontwikkelingen zie je ook in Polen.’
Er is er sprake van een steeds scherpere sociale tweedeling, ook in Nederland. ‘Marike Stellinga schreef onlangs een scherp artikel in de NRC over deze “achterblijvers” die het steeds moeilijker krijgen, hoe goed het ook gaat met de economie.’

Ook structurele problemen aanpakken
Wat nu? Voor Jenny Zwijnenburg is dat glashelder. ‘We moeten blijven opkomen voor de kwetsbare groepen in de samenleving. Het is tijd voor sociale actie nieuwe stijl. We kunnen geen neutrale professionals zijn die alles maar aanzien. We moeten mensen helpen hun krachten aan te spreken en te bundelen, te empoweren. We moeten hun stem laten horen. Dat is inderdaad ook het debat over politisering dat dankzij onder anderen Margot Scholte weer actueel is. Het sociaal werk heeft de taak om behalve individuele ook de meer structurele problemen aan te pakken. Als je niet uitkijkt word je uitvoerder van bezuinigingsbeleid. Je moet elkaar opzoeken als professionals. Je moet je niet laten isoleren en sterke verbindingen tot stand brengen.’

Gelukkig kwamen er ook goede voorbeelden aan de orde op de conferentie. ‘In Oostenrijk is er een protestbeweging ontstaan tegen de bezuinigingen op algemene voorzieningen, die mede is ingegeven door het sociaal werk,’ aldus Jenny Zwijnenburg. ‘En Slovenië is hard bezig met het opzetten van ouderenzorg, onder het motto “Ageing in the community”. Ook daar is het doel dat ouderen langer thuis kunnen blijven wonen, maar het accent ligt dus op de “community” en niet op “thuis”. Die woordkeus geeft een heel andere invulling. Het gaat om ouder worden binnen de geméénschap, en dan moet je ook aan ouderen zélf vragen wat ze van die gemeenschap verwachten. Dat is wat sociaal werkers ook doen, vanuit begrippen als “positieve gezondheid”. En breder: wat betekent het dat die gemeenschap uit steeds meer ouderen bestaat?’

Daar ligt ook een link met Jenny’s eigen onderzoek over vangnetwerken. ‘Een van de resultaten daarvan is dat nog weer eens duidelijk wordt dan zo’n vangnetwerk niet door uitsluitend vrijwilligers kan worden gedraaid. En dat geldt voor veel onderdelen van het sociaal werk. Als je kwetsbare mensen écht een plek wil geven waar ze zichzelf weer op de rails kunnen zetten, dan is daar professionele kennis en begeleiding bij nodig van sociaal werkers. Dát moeten we met z’n allen blijven onderstrepen bij gemeenten en opdrachtgevers.’

Zieltjes winnen
Docent/onderzoeker Linda Rothman was als “organizing course director” nauw betrokken bij de opzet en de uitvoering van het programma. Nieuw en verontrustend vindt ze het onderzoek van een Oostenrijkse collega naar neoliberalisme in Europa. ‘In Italië ontstaat een enorm netwerk van sociale en medische steun buiten het reguliere sociaal werk om. En in Duitsland zetten “right-wing parties” vormen van sociaal werk in om onder daklozen zieltjes te winnen. Sociaal werkers die in dezelfde regio werken hebben daar geen weet van. In het onderzoek wordt gekeken hoe het sociaal werk antwoord kan geven op deze ontwikkelingen.’
In een grootschalige enquête in Kroatië is gekeken naar de houding van sociaalwerkstudenten tegenover migranten. Daaruit blijkt dat zo’n 40% van hen “rechtse” opvattingen heeft over acceptatie en integratie. ‘Hoe match je die politieke overtuiging - die normen en waarden - bij het werken met bijvoorbeeld vluchtelingen? Wat moeten we daar als beroepsgroep van denken? Het roept veel vragen op.’

Een eerste antwoord was de hartenkreet van de Schotse hoogleraar Iain Ferguson tijdens het congres:  ‘Neoliberal individualism does not require a policy response. It requires something much bigger: the reappraisal of an entire worldview. Of all the fantasies human beings entertain, the idea that we can go at it alone is the most absurd idea and perhaps the most dangerous. We stand together or we fall apart.’

Manifest
Enthousiast was ze daarentegen over de Oostenrijkse collega’s die bezig zijn om de zachte kant van het feminisme in te zetten om diversiteit te omarmen. ‘Dan heb je het over kenmerken zoals samenwerken en verbinden: vaardigheden om inclusie te bewerkstelligen. Het gaat bij deze stroming in het feminisme dus niet om het vrouw-zijn, maar om de zachte kanten die ieder mens in zich heeft. Die benadering van feminisme sluit heel erg aan bij empowerment en versterken elkaar: feminisme kan gebruikmaken van het empowermentperspectief en andersom. Juist de combinatie van die twee kun je lokaal is middel tegen polarisatie en uitsluiting.’

De opbrengst van de conferentie is vervat in een manifest, met als subtitel “De noodzakelijke doorbraak van het sociaal werk?”. Hier ligt ook de link naar haar eigen onderzoek, waarin ze kijkt naar de versterking van de professional in het sociaal werk. Linda Rothman: ‘We hebben als professionals de verantwoordelijkheid om te laten horen waarover we ons zorgen maken. En ook om te gaan staan voor wat we vanuit onze beroepsvisie en identiteit nodig hebben om ons werk goed te kunnen doen.’