Aangrijpend fotoboek over leven op het bestaansminimum

Henny, ik ben nog niet klaar. Dat is de titel van het zevende boek in een serie die in 1977 begon met het boek Neem nou Henny. Als meisje van zestien werkte Henny toen aan de lopende band in een koekjesfabriek. Twee dagen per week ging ze naar een vormingscentrum. Fotograaf Michel Szulc-Krzyzanowski portretteerde haar om daarmee bij het grote publiek meer inzicht en begrip te creëren voor het leven van werkende jongeren.

Sociaal Werk Nederland had bestuurslid Ad van Rijen (en bestuurder van WijZijn Traverse Groep) gevraagd om de presentatie van het laatste boek over Henny bij te wonen. Ad van Rijen: ‘Ik was erg geraakt door het boek; door Henny’s levensverhaal en zeker ook door de beelden die steeds heel puur haar levensomstandigheden tonen. En ik ga me er sterk voor maken dat dit boek, deze hele reeks, ook binnen onze branche de aandacht krijgt die het verdient. Het biedt zoveel aanknopingspunten voor reflectie over onze dagelijkse praktijk.’

Woord en beeld
Anno 2019 is Henny weduwe, en kampt ze met schulden die haar alcoholistische tweede man haar heeft nagelaten. Ook haar oudste zoon is recent overleden; waarschijnlijk aan hersenletsel dat te maken heeft met zijn drugsgebruik. Zelf heeft ze al jaren adhd.
In het nieuwste boek, dat onlangs werd gepresenteerd, blikt Henny terug op haar leven. Michel Szulc-Krzyzanowski heeft haar dit keer niet alleen op beeld vastgelegd maar ook dertien maal geïnterviewd om haar levensverhaal op te tekenen. ‘Met opnieuw als doel om mensen voor te lichten, vooral mensen die in dat veld (gaan) werken. Het boek toont daardoor in woord en beeld hoe het er nu werkelijk aan toegaat in het leven van iemand zoals Henny; en hoe dat zo is gekomen.’

Hoe het begon
Als pas afgestuurde fotograaf aan de kunstacademie wilde Michel Szulc-Krzyzanowski indertijd graag zelf projecten uitdenken en uitvoeren. ‘Via via kwam ik terecht bij de koepelorganisatie voor de toenmalige vormingscentra. Werkende jongeren gingen daar verplicht twee dagen in de week heen, de werkgever betaalde. De koepelorganisatie wilde de positie van deze jongeren beter over het voetlicht brengen. Daar deed ik graag aan mee.’

‘Ik stelde hen voor één zo’n jongere te portretteren. Via de kaartenbak van het vormingscentrum in Den Bosch selecteerde ik vijf kandidaten. Henny sprong eruit. Ze was ongeremd, spontaan, nam geen blad voor de mond. Haar heb ik vier maanden gevolgd, met als resultaat het fotoboek Neem nou Henny.’

Hoe het verder ging
Daar bleef het niet bij. Michel Szulc-Krzyzanowski: ‘Ik hield contact met Henny. En iedere keer als er weer iets ingrijpends gebeurde in haar leven, kwam ik in actie. En dat is nog steeds zo. Haar bestaan is een aaneenschakeling van ziekten, echtscheidingen, verslaving, sterfgevallen. Eigenlijk is de afgelopen tijd pas duidelijk geworden waar haar adhd, gedrag en partnerkeuze mede vandaan komen: haar vader is getraumatiseerd uit Nederlands-Indië gekomen, waar hij als soldaat had gezeten en aan de politionele acties meedeed. Bovendien is ze als kind door een oom seksueel misbruikt. Twintig jaar geleden heeft Henny daar voor het eerst over gesproken, toen haar dochter de leeftijd had waarop Henny zelf is misbruikt. In het nieuwste boek zie je de langetermijngevolgen daarvan.’

Alles bij elkaar heeft Michel nu bijna een halve eeuw van Henny’s leven vastgelegd. ‘Wat ze zelf van die boeken vindt? Niet veel. Ze kijkt er even in en legt ze weg. Ze bewaart ze voor later, voor de kinderen. Ze beïnvloeden haar leven ook niet, het past niet in haar wereld. Dat is ook absoluut niet de bedoeling. Ik documenteer, ik ben geen therapeut.’

Een bewoond eiland
In die 44 jaar heeft Michel bij Henny thuis heel wat hulp- en zorgverleners de revue zien passeren. ‘En ze komen allemaal met de beste intenties. Maar bijvoorbeeld door een onvolledige overdracht stellen ze steeds dezelfde vragen en missen ze nog wel eens de essentie. Dat wekt geen vertrouwen. Want weet je wat het is? Henny en haar familie leven op een eiland. Ze hebben geen vrienden. Ze gaan zelden bij anderen op bezoek. Maar ze hebben wel een heel hechte band met elkaar. Wil je écht iets voor hen betekenen dat moet je veel langer met ze omgaan, een vriend van de familie worden. Dan luisteren ze naar je, dan pas ontwikkel je een empathische relatie.’

‘Ze zijn bovendien opgegroeid onder het motto “als je voor een dubbeltje geboren bent, word je nooit een kwartje.” Hun omgeving heeft hen dat van jongs af aan ingeprent. Hoe kun je hen ervan overtuigen dat ze wel degelijk iets kunnen bereiken? Die discussie duurt al jaren, omdat er geen doeltreffend antwoord op is.’

Waakvlamondersteuning
Bij de presentatie van het nieuwste boek over Henny maakt Ad van Rijen samen met onder anderen de Bredase wethouder Marianne de Bie (jeugd, onderwijs en cultuur) deel uit van een forum dat met elkaar en het publiek in gesprek ging over de implicaties van het boek voor het sociaal domein.

Ad van Rijen: ‘Ik was erg geraakt door het boek; door Henny’s levensverhaal en zeker ook door de beelden die steeds heel puur haar levensomstandigheden tonen. Henny maakt een krachtige en vechtlustige indruk waardoor ze ondanks alles overeind kon en kan blijven. Tegelijkertijd laat het boek zien dat mensen als Henny, naast gerichte begeleiding en coaching vanuit een “doorpakmentaliteit” ook structureel zogeheten “waakvlamondersteuning” nodig hebben. Er zijn immers zoveel momenten waarop ze wankelen; door een echtscheiding, verslaving, belasting, sterfgevallen, je kunt het zo gek niet bedenken of het overkomt hen.’

Het wakkerde ook zijn ambitie aan om het nog beter te doen. ‘Als sociaal werk moeten we steeds weer oog hebben voor de onderliggende trauma’s die mensen als Henny in het verleden hebben meegemaakt en hoe je hen als professional kunt ondersteunen ermee om te gaan. Te beginnen met de opleidingen voor sociaal werk, want je hebt echt flink wat bagage nodig om in dit soort omstandigheden van waarde te zijn. En ik ga me er sterk voor maken dat dit boek, deze hele reeks, ook binnen onze branche de aandacht krijgt die het verdient. Het biedt zoveel aanknopingspunten voor reflectie over onze dagelijkse praktijk.’

• Het fotoboek Henny, ik ben nog niet klaar kun je kopen of bestellen via je boekhandel of on line