De huisartsen van de rechtshulp

Samenwerken in de eerste lijn. Zo heet de pilot die op 1 maart start in Amsterdam, Nijmegen, Zwolle, Utrecht en Middelburg om daar de sociaaljuridische dienstverlening te verbeteren. Sociaal raadslieden, sociaal advocaten en medewerkers van het Juridisch Loket gaan onderzoeken hoe ze meer voor elkaar kunnen betekenen. Ook minister Dekker verwacht namelijk dat dankzij betere samenwerking burgers minder snel naar de rechter stappen. Dat scheelt die burgers een hoop sores en de schatkist miljoenen euro’s.

Om de pilot goed te beginnen organiseerden we een werkbezoek aan het Huis van de Wijk De Tagerijn in Amsterdam-West. De sociaal raadslieden en de geldcoach van Combiwel houden daar wekelijks een inloopspreekuur. Samen met onder anderen een vertegenwoordiger van de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) hoorden we ze daar allemaal doen.
En dat is veel. Ze zijn de huisartsen van de rechtshulp, stelde minister Dekker terecht op het laatste sociaalraadsliedencongres. Het begint met goed luisteren, de ergste paniek temperen en dan proberen om stapsgewijs een kluwen van vragen en onbegrip te ontwarren. Bij urgente maar specialistische problemen verwijzen ze af en toe door naar bijvoorbeeld de sociaal advocaten of het Juridisch Loket.

Een voorbeeld van hun aanpak? Raadsvrouw Meredith hielp een mevrouw die van de gemeente een brief had gekregen die haar de stuipen op het lijf had gejaagd. Zij was bang dat ze € 250 moest betalen, terwijl ze sinds kort werk heeft en niet langer op de bijstand is aangewezen. Met hulp van de sociaal raadsvrouwen had ze daarom trouwens ook al geregeld dat haar huur- en haar zorgtoeslag werden aangepast, om te voorkomen dat ze straks geld moet terugbetalen. ‘En dan krijg je vaak ook een boete,’ had mevrouw gehoord. Maar wat bleek toen Meredith de brief goed las? ‘U kríjgt juist € 250 premie van de gemeente, want u hebt de leerstage afgerond en werk gevonden!’
Vervolgens wees Meredith haar erop dat zij wel aangifte moet doen voor de inkomstenbelasting, ook voor haar ex-man die elders woont maar die zij nog wel ziet en die zij ondersteunt vanwege zijn mentale problemen. Zo loste Meredith verschillende problemen voor haar op.

De crux is vaak dat mensen worden overvallen door voor hen onbegrijpelijke informatie via brieven, e-mails of websites. ‘De meeste zaken kunnen we oplossen dankzij onze goede contacten en door snel te handelen,’ vertelden de Amsterdamse sociaal raadslieden ons. ‘Natuurlijk verwijzen we ook wel door naar de sociale advocaten, maar eigenlijk alleen zaken die echt dáár thuishoren, zoals echtscheidingskwesties of vreemdelingenrecht.’
Zodoende weten de sociaal raadslieden in een vroeg stadium veel leed, procedures en onnodige kosten te voorkomen. Dat zouden er misschien nog meer kunnen zijn als de sociaal advocaten en de medewerkers van het Juridisch Loket nog beter bekend zouden zijn mét en gebruik zouden maken ván het sociaalraadsliedenwerk; en andersom. En dat is ook precies wat de pilot Samenwerken in de eerstelijn beoogt.

Dat gebeurt via drie experimenten:

• Een piketdienst waardoor deelnemende sociaal advocaten, medewerkers van het Juridische Loket en sociaal raadslieden elkaar makkelijk kunnen bereiken en kunnen overleggen over complexe juridische vragen, of zaken waarbij onduidelijk is of de inzet van een advocaat nodig is.
• Een signaleringsoverleg waarin sociaal advocaten, medewerkers van het Juridische Loket en sociaal raadslieden maandelijks bespreken hoe de onderlinge samenwerking verloopt en welke zaken extra aandacht vragen.
• Bundelen en (digitaal) toegankelijk maken van best practices in de samenwerking tussen eerste- en tweedelijn.

Wat trouwens ook enorm zou helpen voor betere samenwerking in de eerstelijn? Als er ook sociaal raadslieden zouden komen in de 250 gemeenten waar ze nu helaas nog niet zijn. Toegegeven: dat is een andere discussie, maar als ze echt de huisartsen van de rechtshulp zijn, dan gun je dat toch iedere Nederlander?