Met enkele landelijke zorgakkoorden en -programma’s wil het kabinet vorm geven aan een nieuwe benadering van gezondheid. In plaats van 'recht op zorg', wordt het 'recht op gezondheid' de insteek. Preventie is het sleutelwoord en 'de patiënt' wordt meer 'de buurtbewoner'. Met flinke gevolgen voor (de samenwerking tussen) het medisch en sociaal domein, zoals zichtbaar wordt in het Integraal Zorg Akkoord (IZA), het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) en het programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WOZO). Op deze themapagina vind je informatie over deze akkoorden, hun onderlinge samenhang en praktische tips en inspiratie om hier als sociaalwerkorganisatie goed op in te spelen.
Kijk de online kennissessies over de landelijke akkoorden terug: over bekostiging in samenwerking met de VNG (11 juni) en de sessie voor directeur-bestuurders (8 en 22 mei).
Lees de online ideeënbundel Beproefde formules, gedurfde experimenten (2023) vol praktische tips en domeinoverstijgende initiatieven uit heel Nederland die inspireren en aanzetten tot actie.
Zorgakkoorden in een notendop
- In het Integraal Zorg Akkoord (IZA) zijn afspraken gemaakt over de kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van de zorg in Nederland. Het is primair een zorgakkoord: partijen als ziekenhuizen, GGZ, huisartsen en VVT, zorgverzekeraars en uiteindelijk gemeenten hebben getekend en zijn - regionaal - aan zet. Sociaal Werk Nederland neemt in de uitwerking aan meerdere werkgroepen deel. Klik hier voor meer informatie
- Het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) zet in op een gezonde bevolking in 2040 met weerbare vitale bewoners in een gezonde leefomgeving, 'de gezondste generatie jongeren ter wereld' en een sterke sociale basis. De financiering verloopt via een brede specifieke uitkering (SPUK) waarin verschillende geldstromen worden gebundeld. Klik hier voor meer informatie
- Het programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WOZO) is erop gericht dat de ouderenzorg ook in de toekomst past bij wat ouderen willen en wat goed georganiseerd kan worden. Het uitgangspunt is: zelf als het kan, thuis als het kan en digitaal als het kan. Sociaal Werk Nederland is nauw betrokken bij WOZO, bij de ontwikkeling van een nieuw kwaliteitskader ouderenzorg en een handreiking kwetsbare ouderen thuis. Klik hier voor meer informatie
Wat is de samenhang?
De belangrijkste aanleiding voor de plannen is de toekomstbestendigheid van de zorg: bij ongewijzigd beleid wordt de zorg onbetaalbaar en er is (nu al) te weinig personeel om het werk te doen. Ook wil het kabinet de gezondheidsverschillen verkleinen: wie nu arm is in Nederland, leeft gemiddeld 25 jaar korter in goede gezondheid. IZA is het overkoepelende akkoord, GALA is de concrete uitwerking in preventiebeleid op gemeentelijk niveau, WOZO is als programma specifiek gericht op ouderen.
Om de ambities te realiseren, wordt veel verwacht van het sociaal domein: door zorg en ondersteuning integraal, dichter bij mensen te organiseren en gemeenschappen en netwerken in wijken en buurten te versterken. Ook wordt het belang van bestaanszekerheid en een gezonde leefomgeving onderkend - en daarmee dus ook de noodzaak van betere samenwerking tussen ministeries en de verbinding met andere programma's en akkoorden zoals de Aanpak geldzorgen, armoede en schulden, het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid en de Hervormingsagenda Jeugd. Niet voor niets worden het sociaal domein en sociaal werk in de akkoorden als cruciaal genoemd voor een succesvolle transformatie.
Zorgakkoorden en sociaal werk
In de akkoorden en programma's komt sociaal werk op diverse manieren aan bod: denk aan de beoogde intensievere samenwerking tussen huisarts, ggz en sociaal domein in IZA (o.a. via Welzijn op Recept), sociaal werk in het kader van WOZO om ouderen thuis te ondersteunen, sociaal raadsliedenwerk om te voorkomen dat mensen in de schulden raken met alle (gezondheids)gevolgen van dien. Op landelijk niveau merken we dat (koepels van) zorgpartijen, zorgverzekeraars, gemeenten en woningcorporaties steeds meer toenadering zoeken. Bewindslieden en de ambtelijke top komen geregeld bij onze leden op werkbezoek om zelf te ervaren wat de kracht van sociaal werk is. Kortom: dit is een kansrijke tijd voor onze sector om naar voren te stappen en onze onmisbare bijdrage te claimen aan veerkrachtige inwoners in vitale wijken.
Maar dit gaat niet vanzelf. Op landelijk én lokaal niveau geldt dat we alert moeten zijn dat we dezelfde taal spreken, bijvoorbeeld als we het hebben over sociaal domein, sociale basis en sociaal werk. Dat er een gedeeld besef is van de unieke kracht en meerwaarde van sociaal werkers, die niet zomaar door andere partijen kan worden ingevuld. Dat we dit met cijfers én verhalen stevig kunnen onderbouwen. En dat we contacten aanhalen op regionaal niveau, waar de uitwerking van IZA plaatsvindt, met bijvoorbeeld de zorgkantoren en GGD-en. In samenwerking met gemeenten en andere partners, want de integrale plannen en oplossingen die in het kader van de zorgakkoorden worden gevraagd, kunnen we alleen in gezamenlijkheid ontwikkelen.
Inspirerende praktijkvoorbeelden
Er zijn in het land talloze voorbeelden te vinden van sociaal werk, zorgorganisaties, woningcorporaties, burgerinitiatieven, gemeenten en andere partijen die de handen ineen hebben geslagen. Die samen met bewoners initiatieven zijn gestart die bijdragen aan sociale cohesie, die (groepen) mensen in beweging brengen en ontmoetingen stimuleren - in de geest van IZA, GALA en WOZO. Goede voorbeelden die navolging verdienen, vind je bijvoorbeeld hier:
- In de publicatie Zorgzame buurten (mei 2023) staan vijftien inspirerende initiatieven beschreven die het systeem weten te trotseren en zorgzame gemeenschappen realiseren. Zowel vanuit welzijn, zorg en wonen als coöperaties van burgers (o.a. Apeldoorn, Austerlitz, Hollandscheveld, Rotterdam).
- Op de website De Juiste Zorg op de Juiste Plek vind je meer dan 150 praktijkvoorbeelden verzameld, te doorzoeken op thema (b.v. Regionale samenwerking, Voorkomen van zorg, Burgerparticipatie), betrokken organisaties (o.a. Maatschappelijk en sociaal werk, Gemeente), regio en sector. Van het Deventer concept Waar is Wally? waarin huisartsen en sociaal werk nauw samenwerken, tot het programma Twentse Koers waarin meer dan 300 partners – waaronder provincie, gemeenten, GGD, zorg en sociaal werk – zich samen inzetten voor meer welzijn en gezondheid voor alle Twentenaren.
- In het digitale magazine Samenwerken aan leefbare en vitale buurten – zo doen we dat! (2022) staan twaalf voorbeelden van beginnende en beproefde aanpakken waarin verschillende partners samenwerken vanuit de behoeften van bewoners. Zoals Sunny Selwerd in Groningen, waar de energietransitie is aangegrepen om de wijk samen te verbeteren. Of proeftuin De Ruwaard in Oss waar de burger echt centraal staat en gemeente, wonen, welzijn en zorg zich hier als netwerk omheen organiseren.
- Op de website van ZorgSaamWonen vind je diverse mooie voorbeelden en inspiratie, in de kennisbank of gerangschikt naar thema's.
- In de WOZO-publicatie Inspirerende voorbeelden wijzen de weg (december 2022) staan goede voorbeelden beschreven van zorg en ondersteuning van ouderen: thuis, zelf en/of digitaal als het kan. Landelijke initiatieven en regionale projecten, handig aan te klikken op de kaart van Nederland.
- De Kamerbrief van VWS van 16 maart jl. over de voortgang en de eerste wapenfeiten van het IZA bevat goede voorbeelden zoals Beter Samen in Noord, Platform Mooi Maasvallei, Burgerberaad Zorg Zeeland, GezondVeluwe en Zoetermeer 2025.
- Goede voorbeelden van samenwerking tussen sociaal werk, ggz en huisartsen vind je verzameld in het verslag van deze online bijeenkomst (juni 2022), met onder meer informatie over de Herstelacademie in Rotterdam en Drempelloos samenwerken in Zuid-Limburg.
- In het hart van Veghel ligt een klooster met een enorm terrein eromheen. Hier verrijst straks de woonwijk van de toekomst: LeefGoed. Een plek voor jong en oud, arm en rijk, met veel aandacht voor sociale verbinding. Sociaalwerkorganisatie ONS Welzijn werkt er nauw samen met partners in zorg, wonen, werken en leren. Lees er hier meer over.
Praktische tips
Hoe kun je lokaal en regionaal optimaal inspelen op de zorgakkoorden? We hebben enkele nuttige tips en handvatten verzameld.
Goed beslagen ten ijs
Vorm je een goed beeld van de problematiek die veel voorkomt in jouw gemeente, dorp of wijk. Benut hiervoor bijvoorbeeld de volgende bronnen:
- Hoe veerkrachtig zijn de wijken en buurten waarin jouw organisatie actief is? In hoeverre kunnen zij omgaan met een toenemende concentratie van kwetsbare bewoners? De veerkrachtkaarten van Aedes geven hier inzicht in.
- Waarstaatjegemeente.nl is een dashboard over het gebruik van de Participatiewet, Jeugdwet en Wmo. Raadpleeg het wijkdashboard voor informatie over specifieke wijken.
- In de Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS) Wijkmonitor vind je cijfers over diversiteit, integratie, participatie en kansengelijkheid.
- Op CBSinuwBuurt.nl is veel informatie te vinden over kenmerken van buurten, inwoners, bevolkingssamenstelling, inkomen, etc.
- Bij Wijzer in de Wijk vind je voorbeelden van wijkgezondheidsprofielen.
- Experts van binnen en buiten het RIVM hebben veel feiten en cijfers over gezondheid(sverschillen) en zorg verzameld op de website VZinfo.
- Toegang: het verder inrichten van toegang. Overzicht en inzicht in wat volgens bestaande studies wel en niet werkt.
Bewezen interventies
Doe ook je voordeel met sociale interventies die hun waarde in de praktijk aangetoond hebben. Movisie heeft een databank aangelegd met Effectieve sociale interventies, handig te doorzoeken op thema (zoals Bestaanszekerheid, Versterken sociale basis, Integraal werken in de wijk) en beoordelingsniveau (van goed beschreven tot bewezen effectief). Mogelijk zijn deze interventies ook in jouw regio toepasbaar of brengen ze je op ideeën.
Regiobeelden
Op de website van de Juiste Zorg op de Juiste Plek vind je de beschikbare regiobeelden verzameld. Klik op de kaart en kijk welke regiobeelden er in jouw werkgebied zijn die een beeld geven van b.v. demografie, zorgconsumptie, etc. Op de overheidswebsite Regiobeeld.nl vind je nuttige informatiebronnen samengebracht, met regionale data op thema’s als zorgaanbod en -gebruik, bevolkingsontwikkeling, gezondheid en leefstijl, fysieke en sociale omgeving.
Verzekerdengraad in jouw regio
Inkopers bij zorgverzekeraars laten zich mede leiden door de verzekerdengraad in gebied bij de inkoop van meer wijkgerichte ondersteuning en zorg, om te voorkomen dat andere verzekeraars gratis ‘meefietsen’ bij collectieve preventie waarbij geen onderscheid wordt gemaakt tussen verzekerden van verschillende verzekeraars. Klik hier voor meer inzicht in de verzekerdengraad in Nederland en bijbehorende Vektis-bestanden.
Leidraad voor gesprek
Hoe meet je als gemeente of je sociale basis goed is? Onderzoekers van Movisie en het Verwey-Jonker Instituut verkenden de mogelijkheden om de sociale basis te kwantificeren. Hun onderzoek Cijfers en de sociale basis biedt praktische handvatten voor onderbouwde gesprekken over de sociale basis.
Succesvol samenwerken
Samenwerken over de grenzen van domeinen heen, gaat in de praktijk niet zonder slag of stoot. De maatschappelijke coalitie voor leefbare en vitale wijken, waarvan ook Sociaal Werk Nederland deel uitmaakt, heeft zeven leidende principes gedestilleerd om de samenwerking tussen sociaal werk, zorg en wonen tot een succes te maken.
Deel je kennis en zoek verbinding
Platform 1Sociaaldomein verbindt jou met andere professionals in het sociaal domein. 1Sociaaldomein.nl wil de domeinen welzijn, zorg en ggz ontschotten en legt de verbinding tussen praktijk, beleid en onderzoek. Professionals helpen elkaar: door het delen van ervaring en kennis en het beantwoorden van elkaars vragen versterken we samen het sociaal domein. Het kost niets en je krijgt vaak snel antwoord.
Start of neem deel aan een RegioChannel
Je kunt op 1Sociaaldomein ‘Channels’ volgen om je vakkennis op peil te houden en contacten te leggen met collega’s in het veld. Zoals het Channel Kinder- en Jongerenwerk, Positieve Gezondheid of Cultuur, Zorg & Welzijn. Je kunt ook binnen je eigen regio naar expertise zoeken. 1SociaalDomein heeft een infrastructuur ontwikkeld waarop regionale samenwerkingsverbanden eenvoudig regionetwerken kunnen starten. Zo’n RegioChannel verbindt domeinen, organisaties en mensen met elkaar. Bekijk de introductievideo voor meer informatie.
Wil je aansluiten bij één van onze kernteams? Neem contact op met senior adviseur Jennifer Elich (GALA/SPUK) of Truus van Tiggelen (Vitaal ouder worden en/of Welzijn op Recept).