Laat de zorgakkoorden niet sterven in schoonheid

Aan de vooravond van de behandeling van de jeugdbegroting in de Tweede Kamer stelde de demissionaire staatssecretaris van VWS dat hij de bezuiniging op de jeugdzorg van een half miljard euro wil schrappen. Hij ziet niet hoe de sector nóg meer kan bezuinigen; alles wat kon, is al gedaan. Verstandig van de staatssecretaris om terug te komen op deze plannen (overigens van zijn eigen kabinet). Wel een gemiste kans dat hij niet meteen uitspreekt dat de bezuinigingen in het brede sociale domein, dus inclusief de zorg en ondersteuning voor jeugd en gezinnen, net zo onverantwoord zijn en moeten worden teruggedraaid. Want dat is basisvoorwaarde nummer één, willen we alle ambities uit de Hervormingsagenda Jeugd, het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) en het Integraal Zorg Akkoord (IZA) gaan realiseren.

Dat dit geen vanzelfsprekendheid is, blijkt wel uit de vandaag gepubliceerde onderzoeksresultaten van Bureau Bartels met de veelzeggende titel ‘Meer overleven dan innoveren’. Het bureau keek op ons verzoek naar de financiële staat van onze sector. De titel maakt de situatie pijnlijk duidelijk. Want we staan energiek in de startblokken om samen met bewoners(initiatieven) en partners in wijken en buurten te werken aan preventie en gezondheid. Maar de realiteit is dat onze bestuurders vooral druk zijn om de dienstverlening op peil te houden, om steengoede vakmensen aan boord te houden en ervoor te zorgen dat we het einde van het jaar zwarte cijfers blijven schrijven.

Het is hoog tijd dat financiers - Rijk en gemeenten - wat doen aan deze bizarre situatie. Want inhoudelijk wordt het sociaal werk steeds meer gezien en aangesproken op waar we zo goed in zijn: laagdrempelig, dichtbij en mét de mensen in wijken en buurten werken aan veerkracht, leefbaarheid en veiligheid; naoberschap zeggen ze dan in het oosten. Aan alle landelijke beleidstafels worden we gevraagd om aan te geven welke innovatieve oplossingen wij kunnen bieden op wijk- en buurtniveau, voor jong en oud, in de maatschappelijke opvang, vrouwenopvang en het bereiken en opvangen van vluchtelingen en statushouders. Er is een enorme kennishonger naar wat onze professionals voor elkaar boksen. En terecht: in onze inspiratiebundels laten we zien hoe het sociaal werk mensen weten te bereiken, hoe jongerenwerk de druk op de jeugdzorg kan verlichten en waar het al écht lukt om in partnerschap te bouwen aan de toekomst van veerkrachtige mensen in vitale wijken.

Zonder reële bekostiging en investeringen in het sociaal werk kunnen de doelen uit de landelijke akkoorden faliekant mislukken

Maar naast al die constructieve overleggen aan de landelijke beleidstafels, voer ik net zoveel gesprekken met leden en gemeenten die aankondigen de bekostiging af te bouwen. Vooral met het oog op de gevreesde grote bezuinigingen vanaf 2026, die bijna alle gemeenten voor de kiezen krijgen en waar ze nu al op voorsorteren. Zo komen we in de riskante situatie dat wij met zorgpartijen beleid uitwerken om de doelen uit IZA, GALA en andere akkoorden te behalen, maar aan de andere kant nu al moeten snijden in dienstverlening, arbeidsplaatsen en bijvoorbeeld openingstijden van wijkcentra. Puur en alleen omdat gemeenten de kostenstijging van de sector niet kunnen of willen financieren. En dan hebben we het nog niet eens over de benodigde extra middelen om in het sociaal domein echt te kunnen voldoen aan de verwachtingen uit al die akkoorden.

Neem bijvoorbeeld de landelijke visie op de eerstelijnszorg die wij gisteren samen met alle zorgpartijen hebben vastgesteld. In een notendop gaan huisartsen in de toekomst meer verwijzen naar het sociaal werk in plaats van naar de zorg: normaliseren in plaats van medicaliseren. Huisartsen geven al aan hierover langdurige afspraken te willen maken met de sociaalwerkorganisatie. Maar zij vragen zich daarbij ook af: wat als wij op die manier gaan doorverwijzen en het sociaal werk moet vanaf 2026 bezuinigen? Dan krijgen we al dat werk weer terug, maar hebben we niet meer de capaciteit en de financiering. Dit zorgt voor koudwatervrees bij huisartsen en dat snap ik volkomen.

Er is nog tijd om het tij te keren. Wij onderschrijven van harte de krachtige propositie De waarde van het sociaal domein die de VNG en Divosa afgelopen vrijdag publiceerden. Gemeenten kunnen op ons rekenen als het gaat om innoverende aanpakken om samen met bewoners te werken aan bestaanszekerheid, kansengelijkheid en gezondheid. Maar daarbij horen dus ook reële bekostiging en investeringen. Gebeurt dat niet, dan zouden de doelen uit de landelijke akkoorden wel eens faliekant kunnen mislukken. Dat is geen doemdenken, maar bittere realiteit. In het onderzoek van Bureau Bartels geeft twee derde van de sociaalwerkorganisaties aan dat hun rol en betrokkenheid bij de uitvoering van deze akkoorden sterk onder druk staat.

VWS, VNG, gemeenten en Tweede Kamer: ga met elkaar het zuivere gesprek aan en zorg dat inwoners en professionals in kwetsbare wijken en buurten duurzaam aan gezondheid en leefbaarheid kunnen werken. En laat de uitwerking van de landelijke akkoorden niet sterven in schoonheid.


Lees ook:

• Nieuwsbericht 'Onderzoek: sociaalwerkorganisaties in de overlevingsstand' (31 januari 2024)
• Artikel Binnenlands Bestuur, 'Onvoldoende tariefindexaties kostte sociaal werk 31 miljoen' (31 januari 2024)