Sociaal werk en ggz, de begripsverwarring voorbij

In de samenwerking tussen sociaal werk en de ggz is er heel veel te winnen. Maar dit gaat niet vanzelf: nog niet overal kennen we elkaar goed en zorg en welzijn – hoewel vaak in één adem genoemd – spreken niet altijd dezelfde taal. Zo blijkt uit gesprekken met collega’s uit de zorg nogal eens begripsverwarring over de termen ‘sociaal werk’, ‘sociaal domein’ en ‘sociale basis’. Met deze blog hoop ik hierin wat duidelijkheid te scheppen.

Aansluiting sociaal werk en ggz
De landelijke Stuurgroep Toegankelijkheid en wachttijden ggz wil dat er meer aansluiting komt tussen sociaalwerkorganisaties en de ggz in de zorgregio’s. Een mooi en belangrijk streven, dat ik vanuit Sociaal Werk Nederland van harte ondersteun. Ik werk sinds 2022 bij deze brancheorganisatie, waarvan de leden ruim 80 procent van de werkgevers in het sociaal werk vertegenwoordigen. Als vereniging zijn wij de intermediair tussen onze leden en landelijke ontwikkelingen: hoe kunnen we daarbij aansluiten op zo’n manier dat we elkaar versterken? Samenwerking met zorg, wonen, andere partijen en ook de inwoners zelf is daarbij van cruciaal belang. Zo kunnen we bijdragen aan veerkrachtige inwoners in vitale wijken.

Sociaal domein
Om te beginnen het ‘sociaal domein’. Dit is vooral het terrein van gemeenten en omvat een heel breed scala aan maatschappelijke vraagstukken en gebieden waarin dienstverlening en ondersteuning nodig zijn. Het omvat alle aspecten van het leven waarmee individuen, gezinnen en gemeenschappen te maken hebben, zoals sociale en economische uitdagingen, gezondheidsproblemen, educatieve kwesties, huisvestingsproblemen, enzovoort. Het sociaal domein omvat dan ook allerlei sectoren en beleidsterreinen, waaronder jeugdzorg, ouderenzorg, werkgelegenheid, onderwijs en huisvesting.

Sociaal werk
Sociaal werk is een specifieke beroepspraktijk binnen het sociaal domein. Sociaal werkers – denk bijvoorbeeld aan jongerenwerkers, opbouwwerkers, ouderenwerkers en sociaal raadslieden – ondersteunen mensen om (weer) naar vermogen mee te doen in de samenleving. We versterken de talenten van bewoners en stimuleren hen om stappen te zetten, zoals naar een opleiding of (vrijwilligers)werk. Sociaal werkers kennen de wijken en dorpen, weten wat er speelt en kunnen als geen ander mensen bereiken en betrekken. Als spil in de wijk zoeken we de verbinding met partners zoals bewonersorganisaties, gemeente, huisarts, ggz, onderwijs, woningcorporatie en wijkagent.

Sociale basis
En dan is er nog het begrip ‘sociale basis’. Een veelgebruikte term, waar iedereen vaak toch net een ander beeld bij blijkt te hebben. Mede daarom bracht het Verwey-Jonker Instituut vorig jaar een publicatie uit met een verhelderend gespreksmodel, dat onderscheid maakt tussen drie ‘sferen’ (zie afbeelding hieronder). Zo is er de persoonlijke sociale basis, van de bewoner zelf en zijn of haar eigen netwerk. Er is een gemeenschappelijke sociale basis, zoals verenigingen waar mensen lid van zijn, vrijwilligerswerk doen of informele netwerken in de buurt of van de kerk of moskee. Ten slotte is er de institutionele sociale basis, met daarin bijvoorbeeld collectieve voorzieningen (zoals buurthuizen en bibliotheken) en betaalde krachten die hulp en ondersteuning bieden. De grenzen tussen die drie sferen zijn niet hard, maar dit biedt wel een werkbaar onderscheid.

Sociaal werkers zijn zowel actief in de gemeenschappelijke als de institutionele sociale basis. Het bevorderen van ontmoetingen en het bouwen aan sterke gemeenschappen is één van de kerntaken van sociaal werk, naast de individuele hulp die we bieden.

Samenwerking met ggz
Tot zover het college… nu weer terug naar de samenwerking met de ggz. Wat kan sociaal werk betekenen voor ggz-cliënten? Behoorlijk veel, merken we vanuit de talloze goede voorbeelden in het land. Zo kan sociaal werk mensen helpen die na afloop van een ggz-behandeling een zachte landing nodig hebben, onder meer via laagdrempelige inloop- en zelfregiecentra. Zoals de Herstelacademies in de Wijk in Rotterdam, waar ervaringsdeskundigen in de lead zijn. We kunnen veel betekenen voor mensen die op de ggz-wachtlijst staan, zoals blijkt uit initiatieven als WachtKracht (p.10) in Zwolle en Almelo, en de WachtVerzachter in Dronten, Eindhoven en Utrecht. Lees er meer over in de ideeënbundel die we onlangs hebben uitgebracht, met daarin veel voorbeelden van succesvolle samenwerking tussen sociaal werk en zorg. Ook de Transfertafel in de regio Apeldoorn/Zutphen blijkt goed te werken: mensen met een ggz-verwijzing krijgen zo snel mogelijk de juiste behandeling aangeboden in de regio, waarbij in tien procent van de gevallen kon worden volstaan met lichtere zorg of begeleiding in het sociaal domein.

Als we de handen ineenslaan, kunnen we zorgen dat mensen met psychische gezondheidsproblemen eerder en beter worden geholpen. Elkaars wereld en taal beter leren begrijpen is daarvoor een belangrijke (en leuke!) eerste stap.

Truus van Tiggelen is senior adviseur bij Sociaal Werk Nederland en richt zich vooral op de verbinding tussen sociaal werk en de zorg. Als lid van de Stuurgroep Toegankelijkheid en wachttijden ggz zet zij zich in voor de aansluiting van sociaalwerkorganisaties bij de regionale taskforces.

Deze blog is op 15 september 2023 gepubliceerd op platform Weg van de Wachtlijst.