Blog: Jongerenwerk in een verscheurd land

Laatst was ik een weekje in Sarajevo, de hoofdstad van Bosnië en Herzegovina. Ik bezocht er een oude vriend die voor Artsen Zonder Grenzen heeft gewerkt ten tijde van de Balkanoorlog. Daarnaast was ik natuurlijk benieuwd naar het jeugd- en jongerenwerk in dit prachtige maar etnisch verdeelde land.

Voor wie het niet weet: Bosnië-Herzegovina ligt midden in de Balkan, tussen Kroatië en Servië. Het land is ingedeeld in drie kantons, namelijk een Kroatisch, Bosnisch en een Servisch deel. Ieder met een eigen parlement en ministeries. En met een roerige geschiedenis… zo’n dertig jaar geleden woedde er een bloedige oorlog tussen de Bosniërs en de Serviërs, met als dieptepunt het drama van Srebrenica in 1995. Sindsdien is er onder internationale druk vrede. Toch lopen de etnische scheidslijnen nog dwars door het land en zoekt met name het Servische deel aansluiting bij buurland Servië.

Op bezoek bij jongerenwerkorganisatie KULT werd ik hartelijk ontvangen door Katarina Vučković. Katarina is al zo’n twintig jaar actief in het jeugdwerk in Bosnië. Zij studeerde eerst economie, maar ontdekte dat zij liever met mensen werkte dan met cijfers. Zo werd zij eerst vrijwilliger in het jeugdwerk en ging er later aan de slag als professional. Ik had eigenlijk maar één vraag voor haar: bestaat er in Bosnië en Herzegovina wel jeugd- en jongerenwerk, en hoe pak je dat aan in zo’n etnisch verscheurd land? Haar antwoord was ontnuchterend maar ook hoopgevend.

Katarina legde uit dat het jeugdwerk in Bosnië eigenlijk is gestoeld op de oude communistische ideeën van volksverheffing onder de jeugd, met vakantiekampen en dergelijke. Na de val van Joegoslavië onder vadertje Tito, moest het jeugdwerk een nieuwe weg vinden. Er is geen landelijke wet jeugd en in dit in drieën verdeelde land zijn er wel dertien ministeries die zich bezighouden met educatie en jeugd. Voor de overheid was het jeugdwerk vooral iets van ‘spelen met kinderen en jongeren’. Het werk staat dus nog in de kinderschoenen, vergelijkbaar met wat ik vorig jaar aantrof in Griekenland.

Het jongerenwerk heeft nog weinig status in Bosnië. Veel jongerenwerkers werken als vrijwilliger of ze doen het tijdelijk omdat zij geen volledige baan kunnen krijgen in het jongerenwerk zelf. Gemeenten geven wel bijvoorbeeld lege panden aan het jeugdwerk, met de boodschap: ‘Ga zelf maar aan de slag om jongerenwerk te realiseren’, bijvoorbeeld via sponsoring of subsidie vanuit de EU. Het deed me denken aan wat ik in 2019 zag tijdens een werkbezoek aan Sicilië. In Bosnië zijn er wel kleine vormen van jeugdwerk vanuit de katholieke kerk of de moskee.

De TikTok-generatie kent de oorlog niet meer en wil vooruit

Katarina geeft vanuit KULT vooral trainingen en ondersteuning aan beleidsambtenaren van gemeenten en aan jongerenwerkers. Zij zijn vooral actief op het gebied van participatie en burgerschap. De jeugd keert zich af van die etnische scheidingen: de TikTok-generatie kent de oorlog niet meer en wil vooruit. Zij hebben weinig vertrouwen in de politiek van volwassen ‘leiders’. Corruptie is een hardnekkig verschijnsel in Bosnië: als je iets wilt bereiken, dan zul je moeten ‘dokken’. Maar ook extreemrechts duikt op in Bosnië. Het onderwijs doet daar nog weinig aan; vakken als burgerschap en participatie zijn geen onderdeel van het curriculum.

Het gevolg is dat veel jongeren die kunnen studeren naar het buitenland vertrekken, de bekende brain drain. Ongeveer de helft van de jongeren wil weg uit Bosnië en nog eens zo’n twintig procent denkt daarover na. Iedereen kent wel iemand die vertrekt. De werkloosheid onder de Bosnische jeugd is hoog, maar lastig precies te meten omdat er veel zwart wordt gewerkt. Studenten mogen officieel niet werken tijdens hun studie, zij doen dat dus vooral zwart – ook dat zag ik in Griekenland veel gebeuren.

De politiek begint nu in te zien dat je het land alleen kan opbouwen met goed opgeleide en betrokken burgers. Het jongerenwerk zet daar nu vooral op in en de politiek begint dat langzaam maar zeker te ontdekken. Helaas zijn veel initiatieven van korte duur via projectgelden, waardoor je geen langdurige relaties kunt opbouwen met de jongeren zelf. Politici willen zich graag met jongeren profileren maar dat is meer window dressing tijdens verkiezingscampagnes dan dat het echt zoden aan de dijk zet. Katarina: “Als je politici enthousiast wil maken over het jongerenwerk, dan moet je ervoor zorgen dat hun eigen kinderen er gebruik van maken of hen herinneren aan hun eigen jeugd in de communistische tijd, en het jeugdwerk toen.”

Inmiddels komen beleidsambtenaren steeds vaker naar hen toe met de vraag: hoe kunnen we jongeren betrekken in ons beleid, en waar vinden wij ze? Vanuit KULT en ook vanuit Proni zijn in het hele land activiteiten opgezet om de jeugd te bereiken en betrekken. Niet langs etnische lijnen, maar gewoon met een open deur voor alle jongeren die geïnteresseerd zijn. Jongeren lok je niet door op de voordeur problemen te hangen, maar door uit te gaan van de issues die hen lokaal raken. Dan kom je vanzelf wel uit op de grotere thema’s, zoals corruptie en participatie. Voor de TikTok-jeugd is de oorlog ver weg en dat geeft Katarina hoop. Ook vanuit het buitenland komt er steeds meer interesse voor de jeugd in Bosnië. Zeker als het land gaat toetreden tot de Europese Unie komen er meer initiatieven en uitwisseling. Dat zal het jeugd- en jongerenwerk in het Balkanland versterken.

Katarina was zelf ook heel nieuwsgierig naar het jongerenwerk in ons land en in andere landen. Zo was ze razend enthousiast toen ik haar vertelde dat we in Nederland een nieuw competentieprofiel hebben van het kinder- en jongerenwerk. Internationale uitwisseling van ideeën en ervaringen blijft hartstikke belangrijk om elkaar naar een hoger plan te tillen. Dat heeft ook de Nederlandse ambassadeur in Bosnië en Herzegovina, Jan Waltmans, goed begrepen. Hij bracht eerder dit jaar samen met collega-diplomaten uit België en Zwitserland een bezoek aan groepen jongeren uit Mostar en Sarajevo. Ze spraken onder meer over corruptie, werkloosheid en hoe de stem van jongeren beter kan worden gehoord. De jeugd heeft de toekomst!

Please click here for the English version of this blog.
 

Foto: © Institut KULT