Kansrijke samenwerking tussen sociaal werk en ggz: er waait een nieuwe wind

De noodzaak van een verschuiving van zorg naar preventie wordt al geruime tijd in brede kring onderschreven. Maar dan vooral op papier. Er bleek nog heel wat water door Rijn, Maas en Waal te moeten stromen om die intentie om te zetten in oplossingen waarbij de nadruk echt meer ligt op voorkómen dan op genezen. Anno 2021 lijkt er dan toch een kentering op til. ‘Neem de huidige toenadering van ggz en sociaal werk. We zien meer wederzijds begrip en gezamenlijke ambities,’ aldus Lex Staal en Nienke Kuyvenhoven, respectievelijk directeur en adjunct-directeur van Sociaal Werk Nederland. ‘We zitten nu bijvoorbeeld in de Landelijke Stuurgroep Wachttijden ggz. Er waait een nieuwe, kansrijke wind; lokaal kunnen sociaalwerkorganisaties daarop meesurfen.’ 

Op 10 april 2013 presenteerde Sociaal Werk Nederland (toen nog MOgroep) het pamflet Wachtwoord: Preventie. Toenmalig voorzitter Marijke Vos presenteerde het eerste exemplaar tijdens een ontbijtsessie in Nieuwspoort aan een aantal Kamerleden. ’We roepen overheden op om nu te investeren in laagdrempelige, efficiënte integrale hulp in de buurt, een brede preventieve aanpak en participatie. Anders wordt het niets met de transities en het terugdringen van zorgkosten.’

Het heeft even geduurd, maar acht jaar later lijkt die boodschap toch op steeds meer plekken te landen. ‘Preventie is niet meer alleen ónze boodschap,’ aldus Lex Staal, ‘je ziet dat steeds meer partijen dat vinden. Zorgverzekeraars zijn er mee bezig, net als het ministerie van VWS, huisartsen en ggz-instellingen. En dan gaat het om de vraag hoe sociaal werk kan voorkómen dat mensen een ggz-indicatie krijgen of dat ze na behandeling terugvallen. Met de ouderenzorgorganisaties bespreken we binnen de Bestuurlijke Wmo-tafel bovendien hoe sociaal werk en zorgverleners samen de situatie van alleenwonende ouderen kunnen verbeteren.’

Worstelen met wachtlijsten
De noodzaak om nu eindelijk iets te doen aan de granieten onwrikbaarheid van de wachtlijsten voor de ggz speelt daarbij zeker een rol. Nienke Kuyvenhoven: ‘De wal keert het schip. Het geworstel met de wachtlijsten duurt al tien jaar, maar je ziet nu een algehele drang om die eindelijk structureel aan te pakken; bijvoorbeeld via sociaal werk in de wijk, maar ook door herwaardering van ervaringsdeskundigen. Zij kunnen als voormalige lotgenoten ggz-cliënten bijstaan. Er wordt -juist ook door ggz-instellingen-breed gezocht naar andersoortige oplossingen dan alleen interventies bínnen de ggz.’
Lex Staal: ‘Ook de verkiezingen spelen mee. Politieke partijen zien in dat de zorgkosten niet kunnen blijven toenemen, én dat sommige mensen meer gebaat zijn bij ondersteuning en begeleiding dan bij zware zorg. Daarbij neemt ook het besef toe dat dan ook iets moet gebeuren aan de harde schotten tussen de Zorgverzekeringswet en de Wmo.’

Deelname aan stuurgroep wachttijden
Een concreet voorbeeld van de frisse wind is dat Sociaal Werk Nederland door VWS werd gevraagd om deel te nemen aan de Landelijke Stuurgroep Wachttijden ggz. Nienke: ‘Net als de branchevereniging de Nederlandse ggz (voorheen GGZ Nederland), MeerGGZ, Zorgverzekeraars Nederland en MIND. De Landelijke Huisartsen Vereniging, de VNG en InEen zijn adviserend lid.'

__________________________________________________________________________________________________________________________________

“Ik heb vaker met uw Kamer gedeeld dat het zorgen voor de mentale gezondheid van mensen niet beperkt is tot de curatieve ggz en dat samenwerking over de domeinen heen essentieel is. Niet voor niets ben ik zo positief gestemd over de deelname van de gemeenten aan het Hoofdlijnenakkoord ggz. Ook de problematiek van de te lange wachttijden is het meest adequaat aan te pakken door de samenwerking te verbreden. Ik ben daarom blij dat Sociaal Werk Nederland (SWN) zich bij de stuurgroep heeft aangesloten en dat de Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV) en InEen de inzet van de stuurgroep onderschrijven en actief bijdragen aan de uitvoering.”
(Staatssecretaris Paul Blokhuis (VWS) in zijn Kamerbrief van 11 februari 2021)

___________________________________________________________________________________________________________________________________

De stuurgroep stuurde staatssecretaris Blokhuis onlangs een actieplan met zes speerpunten en veertien acties die eraan moeten bijdragen dat de ggz-wachtlijsten eindelijk gaan krimpen. Nienke: ‘Een aantal van die acties zijn “interne ggz-aangelegenheden”, maar bij minstens drie ervan is Sociaal Werk Nederland nauw betrokken. Allereerst het maken van een etalage met goede voorbeelden van lokale samenwerking tussen sociaal werk en ggz. Daarvoor zien we nog graag input van onze leden tegemoet! Vervolgens willen we de stuurgroeppartijen ook meenemen op werkbezoeken om deze voorbeelden van dichtbij te bekijken.’
En ten derde: in acht probleemregio’s zijn “versnellers” aangesteld om de wachttijden aan te pakken. ‘We gaan onze leden die in deze regio’s werken stimuleren om zich hierbij aan te sluiten en samenwerkingsafspraken te maken.’

Over de brug
Het Trimbos-instituut nodigde Sociaal Werk Nederland bovendien uit om mee te denken over de toekomst van de ggz. Lex: ‘Op verzoek van wederom staatssecretaris Blokhuis organiseerde Trimbos vier denksessies, waarbij partijen verkenden hoe in de toekomst ondersteuning op het juiste niveau kon worden geboden, waarbij dat niet per se tot ggz-indicaties zou leiden. Daaruit bleek dat de driehoek bewoners-professionals-gemeente nog belangrijker moet worden en dat de professionele uitwisseling tussen sociaal werkers en zorgprofessionals meer ruimte moet krijgen.’

De Nederlandse ggz vroeg Sociaal Werk Nederland bovendien om mee te doen aan twee afzonderlijke projecten. Nienke: ‘Zodoende zijn bestuurslid Greet Bouman en adviseur Cynthia Lionahr Vernie nu betrokken bij “Over de brug”, dat zich richt op psychiatrische patiënten in de zwaarste categorie. Daarnaast willen ze ons inschakelen bij de totstandkoming van hun waardenetwerken.’

En dan is er nog het onlangs gesloten Woonakkoord. Lex Staal: ‘Hoofdstuk 3 daarvan is de sociale paragraaf waaraan wij hebben meegeschreven. Wijken bestaan immers niet alleen uit steen en gras, maar ook uit ménsen. En zoals sociaal werkers bijna dagelijks ervaren zie je dat er extra steun nodig is voor kwetsbare mensen. Dus bij de uitwerking van de actieagenda uit dit akkoord zitten we opnieuw met de zorgbranches om de tafel.’

___________________________________________________________________________________________________________________________________

Drie doelen voor de samenwerking van sociaal werk en ggz in de wijk

• Het voorkómen van ggz-problemen
• Het afbuigen van de stroom cliënten die beter geholpen kunnen worden in het sociaal domein dan in de ggz
• Het ondersteunen van ggz-cliënten in de wijk bij hun verdere herstel na een behandeling

___________________________________________________________________________________________________________________________________

Het beste van twee werelden
Veel hoopgevende geluiden dus. Kan de vlag al uit? Lex: ‘Daarvoor is het misschien nog iets te vroeg. De bouwstenen liggen er, maar er zit nog te weinig metselspecie tussen. En dat is een opdracht aan onszelf: we moeten aan al die tafels de onderlinge samenhang van preventieve instrumenten en interventies nog scherper over het voetlicht krijgen. Zeker als er nieuwe partijen of andere vertegenwoordigers van reeds bekende zijn aangeschoven, voor wie onze boodschap nog onbekend is.’
Nienke: ‘Klopt. Vaak zien onze gesprekspartners de samenwerkingsinitiatieven als afzonderlijke projecten met ieder een eigen doel. Terwijl het wat ons betreft gaat om een brede beweging: ervoor zorgen dat mensen niet in zware ggz-trajecten belanden als dat niet per se nodig is, maar dat ze er weer bovenop komen dankzij laagdrempelige begeleiding en ondersteuning bij hun dagelijks leven, vanuit hun eigen omgeving en vanuit een sterke sociale basis. En dat je eenzaamheid onder ouderen niet afdoende kunt bestrijden met een half uur extra thuiszorg.’
Lex: ‘Het gaat er dus niet alleen om meer ggz-expertise of meer wijkverpleegkundige de wijk in te brengen, maar vooral om integrale aanpakken vanuit de zorg en sociaal werk die het interprofessioneel handelen bevorderen. Het beste van twee werelden, zeg maar.’

Gevraagd: mooie voorbeelden
De nieuwe wind biedt niet alleen kansen voor de branche als geheel, maar zeker ook voor afzonderlijke sociaalwerkorganisaties. Lex: ‘Ik hoop van harte dat leden het momentum aangrijpen om hun lokale ggz-partner, gemeente en cliëntorganisaties te benaderen. En ja, veel gemeenten kampen met begrotingstekorten en zijn momenteel wellicht niet geneigd om energie te steken in innovatie. Tegelijkertijd blijkt steeds weer uit onderzoek dat euro’s die je in sociaal werk investeert zich dubbel en dwars uitbetalen. Dus laat zien dat je aan de preventiekant van belang bent; presenteer jezelf als deel van de oplossing.’

Nienke: ‘En nogmaals: we hopen dat onze leden ons kunnen helpen aan voorbeelden van effectieve lokale samenwerking tussen ggz en sociaal werk. Dat helpt ons bij onze landelijke gesprekken en sociaalwerkorganisaties elders in het land kunnen er ook hun voordeel mee doen.’
Sociaal Werk Nederland zoekt Goede Voorbeelden van samenwerking ggz en sociaal werk in de buurt. Mail naar info@sociaalwerk.nl, ovv 'goed voorbeeld ggz'. 

• In de bijlage het Actieplan Wachttijden 2021