Doorbraakmethode geeft sociaal werkers en gemeenten zicht op beter maatwerk

Het is de frustratie van heel wat sociaal werkers: je ziet een snelle en effectieve maatwerkoplossing voor het probleem van een cliënt, maar je onorthodoxe aanpak strandt in een moeras van wetten en bureaucratische bezwaren. Goed nieuws: die wetten bieden veel meer mogelijkheden dan menigeen denkt. De “Doorbraakmethode” brengt die in beeld en laat bovendien zien dat doorbréken doorgaans goedkoper is dan doormodderen. Het Rijk en 45 gemeenten hebben afgesproken er een start mee maken, en in circa twintig gemeenten gebeurt dat inmiddels. Wat is het, wat kan het en hoe kunnen sociaalwerkorganisaties het inzetten om gemeenten over de streep te trekken? Eelke Blokker, chef Doorbraakmethode bij het Instituut voor Publieke Waarden (IPW), licht het toe.

Op welke vraag is de Doorbraakmethode het antwoord?
‘Pakweg tien jaar geleden hebben we het IPW opgericht. En in eigenlijk al ons actieonderzoek van de afgelopen jaren stuitten we steeds op dit verschijnsel: in plaats van een adequate oplossing krijgen mensen die hulp zoeken er een hoop bureaucratische sores bij. Ze belanden van de regen in de drup, of zelfs een stortbui. Om mensen wél te kunnen bieden wat ze nodig hebben, moet je soms van de gebaande paden afwijken. Alle indianenwijsheid die we daar inmiddels mee hebben opgedaan, hebben we vertaald in de Doorbraakmethode. Daarmee bieden we sociaal professionals een handleiding voor maatwerk; een methode en instrumenten waarmee ze hun slagkracht kunnen vergroten, zodat ze vaker en beter maatwerk kunnen leveren.’

Waarin verschilt de Doorbraakmethode van soortgelijke noodpotjes?
‘We willen een standaard voor maatwerk introduceren. En dan niet op uitkomst, maar op proces. Een standaard voor maatwerk dat geen willekeur produceert. Let wel: onze methode betekent niet dat professionals het achter de voordeur heel anders gaan doen. Dat hoeft ook niet, want hun ondersteuningsplannetjes voor maatwerk zitten doorgaans goed in elkaar. Maar om die te kunnen uitvoeren heb je vaak een andere onderbouwing nodig.

Met de Doorbraakmethode (DBM) kun je de wet weer echt als instrument inzetten; om dingen voor elkaar te krijgen waarvan je in eerste instantie dacht dat het niet kon of mocht. Feitelijk laten die wetten namelijk veel meer ruimte dan de gemiddelde professional denkt. Door die mogelijkheden op een handzame manier te presenteren maak je het voor hen makkelijker om patronen te doorbreken zónder dat ze buiten hun boekje gaan. Ook al voelt misschien wel zo.

Bovendien hebben we een tool ontwikkeld voor een snelle maatschappelijke kostenbatenanalyse van maatwerkoplossingen. Gewoon een rekensommetje dat in een bepaalde casus laat zien hoe duur doormódderen is vergeleken met doorbréken.’

Wat zit er in de gereedschapskist van de doorbraakspecialist?
‘Een doorbraakboek, een online leeromgeving, de doorbraakschool met 25 instructieve video’s en doorbraaktrainingen voor de professionals in gemeenten die ermee gaan werken. Maar wat het meest tot de verbeelding spreekt is de DoorbraakApp. Daarin zijn 25 wetten voorgeprogrammeerd waarmee je in het sociaal domein te maken kunt krijgen. Met die app kunnen professionals in situaties die om maatwerk vragen snel een legaal ondersteuningsplannetje maken; en dankzij de rekentool rolt er ook meteen een overzichtje uit van de maatschappelijke kosten en baten.’

Is dat de koevoet van de doorbraakmethode?
‘Exact. Een korte situatieschets, een blauwdruk van een doorbraak en welke wetsartikelen je daarvoor kunt inzetten. Plus een kostenplaatje in de vorm van een kassabon, en dat afgezet tegen de kosten van niets doen. Dus bijvoorbeeld: door € 3.000 te investeren vanuit de Participatiewet voor het opkrikken van het maandinkomen van een 18-jarige bespaar je € 10.000 aan zorgkosten vanuit de Jeugdwet.’

Aan wie ga je dat bonnetje vervolgens laten zien?
‘Vooraf spreken we met gemeenten af dat ze zich “ontvankelijk” opstellen. Dat ze een aantal niet al te rigoureuze organisatorische ingrepen doorvoeren. Dus dat als een prof met zo’n onderbouwd plan komt de gemeente in principe bereid is daaraan mee te werken. Gemeenten moeten daarom aan een aantal randvoorwaarden voldoen, zoals een vaste contactpersoon en doorbraakbudget. Het gaat niet vanzelf, gemeenten moeten er wel wat voor doen.'

De Doorbraakmethode in de praktijk
De casus: ‘Een jochie van twee jaar was uit huis geplaatst omdat zijn moeder dakloos werd. Inmiddels is ze aan een sociale huurwoning geholpen en heeft ze een inkomen. Voor terugplaatsing van haar zoontje hoeft er nog maar één ding te gebeuren: ze moet nog een intensieve traumatherapie volgen. Die kan echter niet vergoed worden omdat ze een label “LVB” heeft. En in dat geval is er een gespecialiseerde traumabehandelaar nodig en die heeft de verzekeraar niet ingekocht; wel in het kader van de WLZ, maar deze moeder heeft geen WLZ-indicatie. Dus daar dreigt het op stuk te lopen, terwijl uithuisplaatsing heel kostbaar is. Met een goed plan, wettelijke onderbouwing en het kostenplaatje hebben we de verzekeraar ervan weten te overtuigen dat de traumatherapie toch vergoed wordt door de zorgverzekeraar, via een bestaande coulanceregeling. Juist als je dat totaalplaatje kunt laten zien zijn organisaties bereid om te gaan schuiven.’

Hoe reageren gemeenten?
‘Afgelopen zomer hebben we een afspraak gemaakt met vijf ministeries en met de G4, G40, VNG en het Netwerk Directeuren Sociaal Domein: we krijgen ruim een jaar de tijd om in de 45 grotere gemeenten sociale professionals voor de DBM toe te rusten. Die staan er positief tegenover, zeker de gemeenten met veel wijkteams. En pas op: maatwerk en willekeur zijn twee kanten van dezelfde medaille. Die hebben vaak al wel een beetje ingeregeld, met maatwerkbudgetten en een ploegje maatwerkspecialisten. Toch willen ze er graag wat meer lijn in brengen om de rechtszekerheid van alle inwoners te waarborgen. Deze methode helpt daarbij. Het is een en stramien, waarmee in principe alle professionals kunnen werken. Daar haken we bij aan, dat stroomlijnen we, gestut door de nieuw ontwikkelde instrumenten.’

Welke rol is er weggelegd voor sociaal werk?
‘Veel sociaal werkers zijn al vertrouwd met maatwerkoplossingen en zijn met hun organisaties bezig hun vakkundigheid ook op dat gebied te verbeteren. Buiten de lijntjes kleuren zit sowieso al in ze. Daar willen we graag bij aan bijdragen. Ook zij kunnen onder andere via de app beter gebruikmaken van de ruimte die wetten daarvoor bieden en van de rekentool. Ook zij kunnen erachter komen hoe je ze in je voordeel kunt laten werken. Daarover willen we graag met Sociaal Werk Nederland in gesprek. Sociaalwerkorganisaties kunnen samen met ons proberen om hun gemeenten de stap naar voren te laten maken.’

Geldt het alleen voor professionals in wijkteams?’
‘’Nee, zeker niet. Daar zijn we wel mee begonnen maar wat mij betreft is deze aanpak geschikt voor sociale professionals met een min of meer generalistische opdracht in de frontlinie. Het kan ook gewoon een maatschappelijk werker, een jongerenwerker of een ouderenadviseur zijn. Het is geen topsport maar breedtesport.’

Kunnen zij dan ook aanspraak maken op de subsidie die het Rijk ter beschikking heeft gesteld voor het uitrollen van de DBM?
‘Het Rijk staat per gemeente garant voor de financiering van het eerste jaar. Dat is afgesproken met de 45 gemeenten in kwestie. Daarna pakt een gemeente het zelf over. Geïnteresseerde sociaalwerkorganisaties kunnen het best contact opnemen met ons, dan kunnen we samen bekijken hoe we hun gemeenten kunnen benaderen. En trouwens: ook kleinere gemeenten kunnen met DBM werken; alleen krijgen ze niet de rijkssubsidie voor het eerste jaar.’

En hoe gaat het dan verder?
‘Woningcorporaties en verzekeraars benaderen ons momenteel ook om samen naar de gemeente gaan. Op grond van die ervaringen hebben we inmiddels een bepaald stramien om dat proces vorm te geven.’

Wat zijn zoal de eerste successen?
‘We zijn nu in 20 gemeenten bezig om de DBM uit te rollen, onder andere in Rotterdam en Den Haag. In Den Haag hebben we al 150 huishoudens via de DBM benaderd. Dat heeft in totaal drie miljoen euro bespaard. En meer dan 80% van de deelnemende huishoudens meldt dat hun kwaliteit van leven is toegenomen.’

In een recent rapport meldde het SCP dat de transformatie nog maar nauwelijks van de grond komt. Kan de Doorbraakmethode ook hierin voor een doorbraak zorgen?
‘Zeker. Ik geloof erg in de kleinschaligheid en de lokale aanpak die het doel zijn van de transities. De belofte is er, maar stuit nog te vaak op wetten, oude gebruiken en praktische bezwaren. Met de Doorbraakmethode kunnen professionals echt doorpakken. Op die manier kunnen we hopelijk werkelijk iets betekenen voor een relatief kleine groep mensen die met elkaar al jarenlang heel veel zorg gebruiken.’

WijZijn Traversegroep is de eerste sociaalwerkorganisatie die aan de slag gaat met de Doorbraakmethode. Directeur-bestuurder Ad van Rijen (tevens bestuurslid van Sociaal Werk Nederland) legt uit waarom.
‘Ik volg het IPW al jaren. Ik wist hoe ze in Den Haag in opdracht van zorgverzekeraar CZ een experiment hebben gedaan om van “zorg en behandeling” over te stappen op “oplossen van problemen aan de voorkant”; zoals schulden, woonproblemen, noem maar op. Dat is nu de Doorbraakmethode geworden en zodra het kon heb ik me daarvoor aangemeld.’
‘De kracht ervan? Al hun kennis over de voor ons werk relevante wetten, en over wat er in de geest van die wetten mogelijk is om maatwerk te leveren. Die kennis hebben ze vertaald in een app en handzame modules, inclusief de financiële effecten van maatwerk en het resultaat ervan voor bewoners.’
‘We nemen al deel aan een proeftuin “ontschotten” in Bergen op Zoom; daar gaan we beginnen met de Doorbraakmethode. Een aantal van onze professionals in wijkteams gaan we erin trainen. De bedoeling is dat woningcorporaties en gemeenten dat doen met hún wijkteamprofessionals, zodat je een gemeenschappelijk kader hebt om daadkracht te ontplooien. Gemeenten moeten dan wel voldoende “speelruimte” creëren om te experimenteren. Daarover gaan we in gesprek. In januari 2021 willen we starten met de implementatie.’
‘Sociaal werkers hebben ten diepste het beste voor met bewoners, is mijn ervaring. Dit instrument gaat hen helpen om lokaal de schotten tussen systeemwereld en leefwereld te doorbreken. Onze professionals willen er graag mee gaan werken en we stellen ze er toe in staat. Het versterkt onze positie in de wijk. Maar – disclaimer- dit is maar een van de gereedschappen, het is niet de Heilige Graal. Want de Heilige Graal is het sociaal werk zelf.’

• Nog meer maatwerkgereedschap? Kijk ook eens op de website van het Programma Maatwerk Multiprobleemhuishoudens