Project WoonStAP: Korte lijntjes, snel thuis in Enschede!

Nu steeds meer mensen in financiële problemen raken, stijgt het aantal mensen dat hun huur of hypotheek niet kunnen betalen. En dus ook het aantal daklozen. Gemeenten die daarmee te maken krijgen kunnen allicht iets opsteken van het Enschedese project WoonStAP. Het geheim ervan? ‘Enschede is groot genoeg voor grotestadsproblemen, maar klein genoeg voor korte lijntjes tussen gemeente, opvang, wijkteams en corporaties. En dat moet, want wonen is de basis.’

Sociaal werker van het Jaar Marloes Olde Hampsink vreesde het al in het voorjaar: de coronacrisis kon wel eens leiden tot meer daklozen, onder wie nu ook “stropdasdaklozen”. ‘En die vrees werd in Enschede helaas bewaarheid. Daarom heeft de gemeente het aantal “doorstroomhuizen” uitgebreid van zes naar tien. Ook heb ik de gemeente vraagt om tijdelijke huisvesting te creëren in leegstaande panden. Een voormalig schoolgebouw is daarvoor in gebruik genomen. Dat scheelt.’

Weedplantjes
Wat ook helpt is dat Enschede in 2018 is begonnen met het project WoonStAP: de stedelijke aanpak wonen. Marloes: ‘Dat project richt zich vooral op mensen die geen corporatiewoning meer kunnen huren vanwege problemen in het verleden, zoals overlast, een betalingsachterstand, weedteelt. We geven hen geen voorrang op een woning, maar we nemen wél de huurbelemmering weg, zodat ze weer op woningen kunnen reageren.’ WoonStAP is een samenwerkingsverband van de gemeente, de wijkteams, de drie grote corporaties (Domijn, De Woonplaats en Ons Huis) en de stichting jongerenhuisvesting. ‘We hebben dus eigenlijk de hele sociale woningbouw met elkaar aan tafel. Mijn collega René Droste en ik zijn projectleiders vanuit SMD/Wijkteams Enschede.’

De kern van de WoonStAP-methode is dat er met iedere aangemelde woningzoekende een individueel plan van aanpak wordt gemaakt. ‘Iedereen die zich voor WoonStAP aanmeldt wordt eerst besproken in ons casuïstiekoverleg. Daarna volgt meestal een gesprek met de aangemelde waarin we diens woongeschiedenis bekijken, de huidige situatie en wat er nodig is. Ook proberen we de gedragspatronen in beeld te brengen die ertoe hebben geleid dat die persoon de huur is opgezegd.  De vraag is dan natuurlijk hoe je die patronen kunt doorbreken. Daarvoor maakt de hulpverlener die diegene heeft aangemeld een plan van aanpak. Dat kan een hulpverlener zijn van bijvoorbeeld het wijkteam, de verslavingszorg of vanuit de maatschappelijke opvang. Welk pakket van hulpverlening is nodig om te zorgen dat deze cliënt weer woonrijp wordt? En hoe zorgen we er samen voor dat ze niet terugvallen in hun oude gedrag?’

Verward gedrag
Daarbij worden ook de belangen van de verhuurder nadrukkelijk meegenomen. Marloes: ‘We brengen ook in kaart wat de risico’s zijn. Hoe kun je die zodanig beperken dat corporaties bereid zijn iemand een tweede kans te geven? Want zij vragen zich af: waarom zouden we iemand met zo’n dik overlastdossier voorrang geven boven een reguliere huurder? Het aanbod is immers beperkt.’

Een voorbeeld? ‘Een jonge vrouw die door haar verslaving last kreeg van psychoses en verward gedrag. Dat zorgde voor overlast, buurtbewoners werden bang voor haar. Dus werd haar de huur opgezegd. Ze is in behandeling gegaan bij Tactus verslavingszorg en kreeg daarna een plek bij de maatschappelijke opvang. Ze gebruikt niet meer en heeft inmiddels een goede daginvulling en een bezoekregeling voor haar dochtertje. De volgende stap was om weer zelfstandig te gaan wonen, maar bij Tactus wisten ze nauwelijks iets van het overlastdossier. Met toestemming van de cliënt kwam via WoonStAP al die informatie bij elkaar. Met alle partijen samen hebben we bekeken wat nodig was om in haar geval de kans op duurzaam “woonsucces” te vergroten.’

Bekrachtig wat goed gaat
Inmiddels woont ze in een flat van een van de drie corporaties. Marloes: ‘Met een tijdelijk contract op naam van de verslavingszorg, want ook mensen die een jaar lang clean zijn kunnen terugvallen. Precies daarom blijven we alle cliënten monitoren. Het is cruciaal om een vinger aan de pols te houden, zodat je tekenen van terugval tijdig signaleert, maar ook om dat wat goed gaat te bekrachtigen. Dat doen we gemiddeld gedurende een jaar, maar in dit geval zelfs twee jaar. Al die tijd gaat de hulpverlening vanuit Tactus door. Bovendien loopt er in die periode een afbetalingsregeling voor haar oude huurschuld. Na die twee jaar kan dat tijdelijke contract hopelijk worden “omgeklapt” naar een contract op haar eigen naam. Vooralsnog doet ze het heel goed. De bezoekregeling voor haar dochter is uitgebreid; ze doet vrijwilligerswerk en Tactus overweegt zelfs om haar een opleiding aan te bieden als ervaringsdeskundige.’

Rust hervinden
Zo voorspoedig gaat het niet altijd. Marloes: ‘We moeten mensen ook wel eens teleurstellen. Soms wordt iemand te vroeg aangemeld, dan vinden we de risico’s nog te groot. Dan zeggen we tegen de aanmelder: “Ga met je cliënt aan belangrijke woonvaardigheden werken en kom over een half jaartje nog eens terug.”’

In die zin is er sprake van een tweetrapsraket. Marloes: ‘Ik zeg altijd: “Wonen is de basis.” Als mensen verzekerd zijn van een woning zie je dat ze ook op andere leefgebieden vooruitgaan. Dat is het mooie van WoonStAP. Mensen komen van ver, maar gaandeweg zie je dat ze de rust hervinden en hun leven weer op de rails krijgen. Maar in sommige gevallen moeten ze juist op die andere levensgebieden al iets veranderen voor ze überhaupt weer in aanmerking kunnen komen voor een huurwoning. Afkicken bijvoorbeeld, of een beschermingsbewind aanvragen. Pas dan is het zinvol om een plan van aanpak te maken.’

Kostenbesparend
WoonStAP zou ook in andere gemeenten werkzaam kunnen zijn, verwacht Marloes. ‘Het levert veel op. Als hulpverlener krijg je meer oog voor de overwegingen van corporaties, en andersom krijgen corporaties meer begrip voor de noden van onze cliënten. Voor gemeenten snijdt het mes aan twee kanten: méér welzijn voor een groep inwoners met complexe problemen, en mínder kosten voor bijvoorbeeld bijstand, jeugdzorg en opvang. Dat is op jaarbasis al gauw zo’n € 50.000 per cliënt.’
Dat blijkt ook uit een andere casus. ‘Die betrof een moeder die in een jaar haar volledige huurschuld heeft afbetaald, doordat ze een baan heeft gevonden en nu uit de uitkering is. Dit is wat wij meemaken als mensen weer een woning hebben. Het geeft een basis en bestaanszekerheid. Daardoor krijgen mensen weer perspectief en komen ze in beweging.’

Omliggende gemeenten hebben inmiddels belangstellend aangeklopt bij Enschede. ‘En in de slipstream van WoonStAP zijn we trouwens al weer aan de slag met een volgend project, namelijk voor 17-jarigen die in een jeugdzorginstelling wonen, maar die al behoorlijk zelfstandig, zodat ze die intensieve zorg eigenlijk niet meer nodig hebben. Die willen we steeds met z’n vieren in een woning onderbrengen, met lichte ambulante begeleiding. En dan kunnen ze vanaf hun achttiende doorstromen naar een eigen woonruimte. Dat is veel goedkoper én het is beter voor hun ontwikkeling. Zoiets willen we ook graag ontwikkelen voor andere kwetsbare doelgroepen.’

• Meer weten over WoonStAP? Marloes verzorgde op 19 november samen met Jamie de Haan (woonconsulent bij woningcorporatie De Woonplaats) een huiskamersessie tijdens het digitale festival De agenda van het sociaal werk 2020.