De kunst van het sociaalwerken: dwarsdenken, innoveren, vasthouden en aankaarten

John Wildenberg werd onlangs verkozen tot Schuldhulpverlener van het Jaar. Twee van zijn kwaliteiten sprongen eruit, oordeelde de jury: zijn innovatieve vermogen én zijn vasthoudendheid. Hij schroomt er bijvoorbeeld niet voor om op gemeenten of ministeries af te stappen voor het oplossen van “systeemfouten” die ertoe leiden dat mensen schulden maken. Nodig is wél een organisatie die rugdekking geeft. Onlangs maakte hij zijn tv-debuut bij omroep MAX.

Zelf is hij een sociale daler én stijger. John Wildenberg: ‘Ik begon aan havo/vwo maar vanwege dyslexie kwam ik uiteindelijk op het vmbo terecht. Vervolgens heb ik via allerlei tussenstappen toch de hbo-opleiding sociaal werk gedaan. Dus ja, ik heb aan den lijve ervaren dat je soms een omweg moet maken om je doel te bereiken. Dat helpt wel bij dit werk.’

Anno 2020 is hij maatschappelijk werker en schuldhulpverlener bij Farent in Den Bosch, De Meierij en Midden-Brabant. ‘Ik zit deels in het crisisteam dat afgaat op acute situaties, zoals een dreigende woninguitzetting. In veel crisissituaties spelen ook financiële problemen een rol. De gemeente doet hier de technische schuldhulpverlening, wij richten ons vooral op het gedrag waardoor die schulden zijn ontstaan. Dat werkt prettig: we zijn dus niet zelf eindeloos aan het bellen met schuldeisers.’

Daarnaast doet hij projecten, waaronder Mobility Mentoring, de uit de VS overgewaaide baanbrekende armoedeaanpak. John Wildenberg: ‘Onderdelen ervan gaan we verankeren in onze schuldhulpverlening, vanuit de gedachte dat je schulden pas werkelijk kunt oplossen als mensen hun gedrag zodanig veranderen dat ze hun eigen financiën kunnen regelen.’

De Schuldenescape
Een tweede initiatief waarbij John is betrokken is Geld moet rollen, een project met als doel om jongeren, ouders en docenten voor te lichten over geldzaken bij jongeren, via activiteiten als voorlichting, flyers, posts op de sociale media en een vliegend spreekuur. ‘En dat wilden we op een pakkende manier doen, vanuit het Bossche samenwerkingsverband PowerUp073. Dat werkt met vier jeugdteams van onder anderen jongerenwerkers en  buurtsportwerkers. PowerUp073 beschikt over een oude schoolbus als een eye catcher om jongeren naar activiteiten te lokken. Die gingen we ook gebruiken voor Geld moet rollen. Maar als het gaat over geld bleek het zelfs met die bus lastig om mbo’ers binnen te halen en hun aandacht vast te houden.’

Op een brainstormsessie ontstond vervolgens het plan voor de Schuldenescape: een escaperoom met als rode draad het verhaal van een jongere met schulden. ‘De deelnemers moeten hem helpen om bij een goedgevulde geldkoffer te komen, zodat hij z’n schulden kan afbetalen. Daarvoor moeten ze raadsels oplossen die onder meer vragen om het op een rijtje zetten van je in- en uitgaven, het combineren van dossiers van schuldeisers en het beoordelen van advertenties over “goedkope” telefoons op de feitelijke kortingen, kosten en risico’s.’
En natuurlijk speelt de tijdsdruk ook in deze escaperoom een belangrijke rol: ‘Als je er binnen een uur niet uit bent komt de deurwaarder om al je spullen mee te nemen en politie om je te gijzelen vanwege de justitiële schuld.’

Klaslokaalvariant
De ramen van bus werden afgeplakt voor het ware escaperoomgevoel. En dat werkt. John: ‘Je haakt aan bij hun belevingswereld. Ze storten zich enthousiast op de opdrachten, die formule werkt veel beter dan een klassikaal praatje met een plaatje. Maar natuurlijk sluiten we af met een nabespreking om de informatie die ze spelenderwijs tot zich hebben genomen nog even op een rijtje te zetten en te koppelen aan hun eigen ervaringen met geldproblemen.’

De capaciteit van een schoolbus is echter maar beperkt. ‘Daarom hebben we ook een variant ontwikkeld die je in klaslokaal kunt uitvoeren, zodat je meerdere groepjes leerlingen tegelijk kunt laten “escapen”.’
Na een aantal succesvolle try outs is de definitieve Schuldenescape nu klaar. ‘De komende weken gaan we ermee naar scholen, zowel mbo als voortgezet onderwijs. En op grond van de ervaringen die we dan opdoen, gaan we kijken of en hoe we de Schuldenescape breder kunnen uitrollen.’

Op naar Den Haag…
Tot zover Johns innovatieve kant. Het tweede punt waarmee hij scoorde bij de jury was de manier waarop hij overheden benadert om regelingen te veranderen die averechts werken. ‘Een voorbeeld? Het lot van mensen die gedwongen worden opgenomen in een psychiatrische instelling. Als ze een bijstandsuitkering hebben wordt die stopgezet, maar hun vaste lasten gaan gewoon door. De huur, de zorgverzekering, gas en licht: het moet allemaal worden betaald. Dus als ze er weer uitkomen zitten ze bijna per definitie in de schulden, zelfs als je bijzondere bijstand zou weten te regelen.’

‘Dat heb ik lokaal aangekaart bij de gemeentelijke teamleiders en beleidsmedewerkers. Maar zo staat het in de Participatiewet, zeiden ze steeds. Dus ik moest het hogerop zoeken en het toeval wilde dat ik vanwege een bijeenkomst rond Schouders Eronder was uitgenodigd bij SZW. Toen verraste ik ze met een filmpje over de gedwongen opname. SZW is ermee aan de slag gegaan, maar helaas is er nog geen oplossing voor. Als Schuldhulpverlener van het Jaar krijg ik hopelijk extra kansen om dat opnieuw aan te kaarten.’

… en op de barricaden
Maar hoe vasthoudend hij ook is, zonder een bereidwillige moederorganisatie had hij die titel waarschijnlijk niet kunnen behalen. ‘Farent voorziet in voldoende tijd om elkaar te coachen, om nieuwe ideeën op te pakken en voor individuele cliënten maatwerk te leveren.’

Los daarvan vindt John dat sociaal werkers vaker en steviger hun stem zouden moeten laten horen over zaken die structureel leiden tot pijn in de samenleving. ‘We moeten vaker de barricade op, samen met de brancheorganisatie, de beroepsvereniging en andere professionals. Gelukkig merk je dat er landelijk al wel meer aandacht is voor de sociale kant van schulden; dat het niet alléén een financieel probleem is. Jarenlang was zelfredzaamheid het credo. Mede dankzij wetenschappelijke rapporten zijn veel Haagse politici daar nu wel van teruggekomen. Niet iedereen beschikt over de vaardigheden om zelfredzaam te kunnen zijn. Ook de directeuren van de drie planbureaus erkennen nu dat om de coronaschade te beperken ook een sociaal offensief nodig is. Anderzijds is het wel jammer dat de urgente beslagvrije-voet-wijziging toch weer wordt uitgesteld en dat de opvolging van de toeslagenaffaire zo stroperig verloopt.’

Een flink lichtpunt is daarentegen dat het collectief schuldregelen nu in 80 gemeenten wordt uitgerold. ‘En hopelijk wordt dat straks in álle gemeenten de gewoonte. Dat is een hartstikke mooie ontwikkeling, daarmee kunnen we mensen echt eerder rust en perspectief bieden.’