Waakvlamfunctie moet terug in kwetsbare wijken

Kwetsbare bewoners in corporatiewijken krijgen te laat of te weinig ondersteuning vanuit de Wmo. Het vroege signaleren van problemen, de 'waakvlamfunctie', moet weer terugkomen in de wijken. Aedes liet onderzoeken hoe het staat met de ondersteuning van kwetsbare bewoners in corporatiewijken. ‘Betrokken partijen komen pas in actie als de situatie escaleert. Dat is echt veel te laat,’ aldus Aedes-bestuurslid Hester van Buren. ‘Wij maken ons zorgen over de toename en de zorg van de kwetsbaren in onze wijken.

Samen met partners, waaronder Sociaal Werk Nederland, wil Aedes zoeken naar oplossingen.’  Belangrijk is dat gemeenten de regie nemen en dat de zorg en ondersteuning  toegankelijker zijn. Dit rapport biedt ook handvatten om lokaal als sociaal werk mét de corporatie in gesprek te gaan met de gemeente. 

Eric van der Burg, voorzitter Sociaal Werk Nederland: “Het rapport van Aedes onderstreept eens te meer dat de corona-crisis ons in nood weliswaar tijdelijk solidair maakt, maar dat de kwetsbare wijken en buurten daarin een achtergestelde positie hebben en niet op die solidariteit kunnen terugvallen. Voor én na corona is er behoefte aan preventieve ondersteuning van kwetsbare bewoners. Gemeenten, zorg ervoor dat ook ná corona sociaal werkers in de kwetsbare buurten kunnen blijven werken. Hen wegbezuinigen is niet verstandig. Het ontbrak voor corona al aan ondersteuning voor de kwetsbare doelgroepen. Bezuinigen is onmogelijk; sterker: er moeten handen bij.”

Zorg schiet tekort
Uit gesprekken die Andersson Elffers Felix (AEF) voerde met organisaties en uit een enquête onder voornamelijk woningcorporatie en zorg- en welzijnsorganisaties, blijkt dat de zorg en ondersteuning voor (psychisch) kwetsbare mensen in corporatiewijken tekortschiet en dat de samenwerking tussen partijen op wijk- en bestuurlijk niveau beter kan. AEF constateert onder meer dat er geen warme overdracht is van maatschappelijke opvang en ggz naar de wijk (corporaties, gemeenten, sociaal  werk).

Gemeenten kunnen hun regiefunctie rond wonen en zorg nog onvoldoende invullen en de budgetten voor zorg en ondersteuning blijken ontoereikend of te veel versnipperd. De zorg die voorheen beschikbaar was voor mensen in een instelling is nog niet in dezelfde mate beschikbaar in de wijk. Veel wijkteams werken vraaggericht, terwijl mensen in een kwetsbare positie vaak niet of veel te laat om hulp vragen. Er blijkt een grote eensgezinde behoefte aan een preventieve waakvlamfunctie voor kwetsbare bewoners.
Van der Burg: "Dat is bij uitstek de rol voor sociaal werkers, zij zijn de ogen en oren in de wijk. Wijkteams werken vraaggericht. Voor een waakvlamfunctie is het echter nodig om outreachend te werken. Juist omdat de bewoners met psychische problemen niet gauw naar een wijkteam stappen. Je hebt het dan over preventie en herstelgericht werken in de buurt. Het sociaal werk komt daarop capaciteit tekort."

Passende ondersteuning  
Juist nu er steeds meer psychisch kwetsbare mensen in de wijken wonen, is het noodzakelijk om een sterke ondersteuningsstructuur in te richten. De specialistische zorg die voorheen beschikbaar was voor mensen in een instelling, is nog niet in dezelfde mate beschikbaar voor mensen in de wijk. Deze mensen krijgen nu te maken met meerdere aanbieders. Zo kan men een ambulante behandeling bij een ggz-instelling krijgen en daarnaast begeleiding vanuit de Wmo. Het is duidelijk dat er een intensievere regie rond wonen en zorg nodig is. Helemaal voor mensen die niet uit zichzelf om zorg en begeleiding vragen.

Het is noodzakelijk dat mensen zoveel mogelijk in hun eigen omgeving zorg en ondersteuning krijgen. Dat vraagt om een passende ondersteuningsstructuur. Dat begint bij een herkenbare, betrouwbare ondersteuner op wie mensen in een kwetsbare positie kunnen terugvallen als zij dat nodig hebben. Zonder dat ze steeds opnieuw een vraag hoeven te stellen of een intake hoeven te doorlopen.
Ook helpt het als omwonenden of professionals in de wijk een aanspreekpunt hebben die informatie kan delen met de juiste partijen en verzoeken om ondersteuning adequaat kan oppakken. Outreachend werken is een succesvolle manier om dat te doen. Deze ‘waakvlamfunctie’ ontbreekt te vaak in het huidige zorgsysteem. AEF constateert dat het sociaal werk te weinig capaciteit heeft voor deze functie in de wijken. Ook werken aanbieders geregeld onder de kostprijs.

Aedes roept gemeenten op meer regie te nemen in de samenwerking tussen wonen en zorg.

• U vindt het onderzoek van AEF over de Waakvlamfunctie in opdracht van Aedes hier; het is een vervolg op het eerdere onderzoek ‘Veerkracht in corporatiebezit’, waaruit blijkt dat het aantal meest kwetsbare personen toeneemt in juist de meest kwetsbare wijken.
• Sociaal Werk Nederland trekt rond deze problematiek op met Aedes zoals in het vervolg op het  2^e rigo-onderzoek Aedes en de gezamenlijke boodschap van Aedes en Sociaal Werk Nederland halverwege 2019.
• Ook stuurde Sociaal Werk Nederland dit jaar met VluchtelingenWerk Nederland en Valente een brief met een soortgelijke strekking naar het Rijk. 
• Verder lezen over psychiatrie in de wijk en participatie en herstel: lees het artikel van Norbert Wijnhofen en Alie Weerman, 
• Lees de blog van Sociaal Werker van het Jaar 2020, Marloes Olde Hampsink: in Enschede en omgeving staat de terugkeer van de waakvlamfunctie nu ook op de agenda.