Sociaal werk: ontmoeting mag ook in de 1,5-meter-samenleving

Graag zetten we nog even in de schijnwerpers wat kan en mag in de 1,5-meter-samenleving. Van onze sociaal werkers, vrijwilligers en sociaalwerkdirecteuren horen we dagelijks de wens en de noodzaak om weer offline aan de slag te gaan, maar ook de twijfel over hoe dat moet. We willen het liefst zoveel mogelijk activiteiten weer oppakken binnen de veiligheidsmarges. Mensen in wijken en buurten hebben daar immers veel behoefte aan. En dat kan ook. Sterker nog: we worden geacht dat te doen!

Sociaalwerkorganisaties kunnen gelukkig ook al heel veel doen binnen de veiligheidsmarges. We nemen u graag mee in wat de voorbije tijd aan maatregelen is genomen om het sociaal werk zoveel mogelijk tot zijn recht te laten komen; nu en in de opmaat naar sociaal werk in de anderhalvemetersamenleving.

Sociaal werkers hebben een cruciale functie: ze kunnen hun werk doen
Al op 18 maart is sociaal werk toegevoegd aan de lijst van cruciale beroepen. Dat zijn de beroepen die de samenleving in het covid-tijdperk draaiende houden. Met name worden genoemd de beroepsgroepen die vallen onder de Jeugdwet en de Wmo; Jeugdhulp en Maatschappelijke ondersteuning. Het gaat daarbij om de volgende beroepen:

• Veilig Thuismedewerkers
• jeugdbeschermingswerkers
• jeugdhulpmedewerkers
• sociaal werkers (ouderenwerkers, jongerenwerkers, gezinswerkers, opbouwwerkers, etc)
• opvangmedewerkers in de maatschappelijke ondersteuning, begeleid wonen, vrouwenopvang en opvang van slachtoffers in mensenhandel
• wijk- en jeugdteammedewerkers
• medewerkers in de dagbesteding

Sinds sociaal werker aan deze lijst is toegevoegd is onze beroepsuitoefening mogelijk en ook gewenst. Sociaal werkers kunnen niet zonder meer zeggen dat ze alleen online of vanuit huis werken. 
Voor contact bij vermoeden van corona, of situaties waarin ondersteuning niet kan wachten en er onzekerheid is ten aanzien van risico op besmetting zijn noodpakketten 'persoonlijke beschermingsmiddelen' beschikbaar; bestel tijdig bij Mediq. 

Er zijn, júíst nu
In de eerste weken van de crisis is vanwege het besmettingsgevaar begrijpelijkerwijs veel sociaal werk digitaal en telefonisch uitgevoerd. Er zijn enorm veel nieuwe activiteiten opgezet (zie hiervoor onze eerder uitgebrachte nieuwsbrief met goede voorbeelden. Tegelijkertijd is er door veel leden ook fysiek (collectief én 1-op-1) aanbod van activiteiten stopgezet. Nu de lockdown aanhoudt wordt de aandacht verlegd naar wat daarvan - met inachtneming van richtlijnen en besluiten van het kabinet en het RIVM - in aangepaste vorm weer kan worden opgestart.

Dagbesteding, kleinschalige ontmoeting, kleine groepsactiviteiten: het mag!
Uit de vele reacties merken we dat veel sociaalwerkorganisaties de afgelopen weken toch terughoudender waren dan nodig is in het toestaan van ontmoeting, ondersteuning en ander aanbod via fysiek ontmoeten. Voor de duidelijkheid: fysiek ontmoeten of het werken in locaties mag wel degelijk, zij het op anderhalve meter en anderszins veilig. Fysiek ontmoeten is niet verboden, ook niet voor groepen in het sociaal werk!

Nog geen versoepeling van de maatregelen; wat kan wél?
Het rolluik van de lockdown gaat maar lanzaam omhoog. Maar nogmaals: er is dus al meer mogelijk dan u wellicht denkt. Als u op zoekt bent naar wat kan geven de door het RIVM goedgekeurde richtlijnen al veel richting én mogelijkheden:

Fysiek ontmoeten binnen sociaal werk
Sociaal Werk Nederland heeft een afwegingskader voor sociaal werkers ontwikkeld, samen met Movisie, de BPSW en de Associatie Wijkteams. Als contact telefonisch of digitaal niet goed lukt, als inschatten van gevaar, eenzaamheid of verwaarlozing niet goed online kan, is dat zeker een reden om de fysieke ontmoeting op veilige wijze op te pakken. Daarbij helpen creativiteit en het gezond verstand.

Mogelijk zijn bijvoorbeeld een-op-een-gesprekken bij iemand thuis (binnen, buiten of in de tuin) in het kader van schuldhulpverlening, gezinsondersteuning en (school-)maatschappelijk werk, sociaal raadsliedenwerk of bijvoorbeeld buurtbemiddeling; natuurlijk wel met inachtneming van de algemene covid-voorschriften. Overigens mogen 70-plussers vanaf 29 april weer gedoseerd bezoek ontvangen, zo meldde minister-president Rutte op 21 april.

Hetzelfde geldt voor kinder- en jongerenwerk. Hiervoor heeft het NJi een afwegingskader ontwikkeld. Ambulant jongerenwerk op straat is dus mogelijk, ook weer met inachtneming van de algemene covid-voorschriften van het RIVM.

Activiteiten in de wijk: locaties mogen open!
Wij horen van leden dat zij voorzieningen voor dagbesteding en -opvang op 12 maart 2020 fysiek hebben gesloten. De richtlijnen van het RIVM schrijven echter niet voor dat dagbesteding en -opvang per definitie in fysieke vorm geheel moeten worden stopgezet. Sociaal werk is een cruciaal beroep, dus om dat te kunnen uitoefenen moeten wijkcentra en buurthuizen beperkt en gericht daartoe open kunnen zijn. Gezond, veilig en gecontroleerd, maar uiteraard zonder de horeca of andere functies. Tip: voorkom legionella: spoel leidingen eerst goed door!
“Er zijn mensen die heel kwetsbaar zijn en vanwege hun fysieke of psychische gesteldheid niet de hele dag alleen thuis kunnen zijn of zijn aangewezen op gebrekkige of overbelaste mantelzorg, en die nauwelijks een sociaal netwerk hebben. Voor deze mensen is dagbesteding of dagopvang een must”.
Bron: Rijksoverheid.

• Hier vindt u de Handreiking Sociaal werk in gebouwen en op locatie.
• Hier vindt u het voorbeeldprotocol van de LSA en www.dorpshuizen.nl 

Mantelzorgers
Ondertussen heeft de Alzheimerstichting gepeild hoe het met mantelzorgers gaat. In één woord: beroerd. Sociaal werkers kunnen hen helpen en calamiteiten voorkómen door op veilige manieren dagbesteding weer open te stellen, en mantelzorgers en ouderen waar mogelijk te ondersteunen. 

VWS heeft een richtlijn opgesteld rond mantelzorgondersteuning en voor dagbesteding. Daaruit blijkt dat het fysiek bijeenbrengen van kwetsbare mensen wel kan, maar lokaal goed moet worden afgewogen. Uitgangspunt is continuïteit van ondersteuning tijdens de crisis; dat geldt ook voor dagbesteding en -opvang. Kwetsbare ouderen die thuis wonen en geen covid-achtige verkoudheidsklachten hebben kunnen in principe naar de gewone extramurale dagbesteding. Professionals moeten per persoon echter afwegen of dit kan.

Om de adviezen uit te voeren kan het nodig zijn om in kleinere groepen (zodat anderhalve meter afstand tussen cliënten mogelijk is) samen te komen en/of deelnemers te spreiden over verschillende ruimtes van de locatie. Ook kan gekeken worden naar spreiding van activiteiten over dagdelen of weekdagen.

In de wijk kunnen sociaal werkers met ouderen ook nu al wandelen, in gesprek gaan en coördinerende activiteiten oppakken.

Dak- en thuislozen
Inmiddels is er ook een heldere richtlijn voor de opvang van dak- en thuislozen.

• Zie voor meer inspirerende voorbeelden de publicatie met zeven kerndiensten van Jenny Zwijnenburg en het platform Sociaal werk.

Wat vraagt om nadere uitwerking?
Sociaal Werk Nederland heeft veelvuldig contact met het ministerie van VWS, de VNG en met MKB Nederland. Voor een aantal vraagstukken vinden wij nog wel meer duidelijkheid nodig.

Eerst en vooral willen wij graag dat de Rijksoverheid bevestigt dat met inachtneming van bovenstaande richtlijnen en afwegingskaders wij geen extra protocol voor onze sector nodig hebben om straks ‘in de anderhalvemetersamenleving weer open te gaan.’ We zijn al open.

Daarnaast zijn wij via MKB Nederland betrokken bij de uitwerking van het zogenoemde landelijk Kantoorprotocol. Dit wordt een protocol waarin algemeen geldende maatregelen en werkwijzen worden afgesproken voor alle kantooromgevingen in Nederland, ongeacht de sector.
Wij hebben nog geen informatie wanneer een goedgekeurd protocol beschikbaar is.

Wij willen graag helderheid van de Rijksoverheid over hoe om te gaan met fysiek ontmoeten binnen anderhalve meter, en over de beschikbaarheid van en de toegang tot beschermingsmiddelen hiervoor. Denk hierbij aan contact met cliënten als professionals of vrijwilligers samen met hen online formulieren op de computer moeten invullen. Überhaupt ontbreken veiligheidsmiddelen en testcapaciteit voor sociaal werk nog. VWS is hiervan op de hoogte maar er is gebrek aan middelen en capaciteit. 

Ten slotte hebben we gevraagd aan de VNG en de Rijksoverheid om duidelijkheid rond speeltuinen en kinderboerderijen wat betreft de versoepeling van de regels voor de mensen die van deze voorzieningen gebruikmaken. De richtlijn van de RIVM lijkt erop te duiden dat deze als speelvoorziening gewoon open mogen. Wij maken ons echter wel zorgen over de eventuele aanzuigende werking daarvan. En in hoeverre kunnen er volwassenen bij aanwezig zijn?

Lastige punten, waarbij duidelijk is dat onze sector in een soort grijs gebied verkeert. We zoeken samen naar veilige oplossingen, dus veilig, op anderhalve meter, handen wassen enz.

Respect en waardering voor ons werk
Wij realiseren ons dat u en alle ruim 50.000 collega’s topprestaties leveren. In onze dagelijkse contacten delen wij dat ook steeds met elkaar. Dat stimuleert ons ook om dit steeds opnieuw onder de aandacht te brengen bij onze landelijke partners.
In de landelijke media was er tot voor kort vooral veel aandacht voor de goede en noodzakelijke inzet van artsen en verpleegkundigen in de ziekenhuizen. Inmiddels wordt ons werk wel degelijk gezien. Vanuit de ministeries, de VNG, MKB Nederland en andere landelijke partijen krijgen wij dagelijks respect en waardering voor het werk dat sociaal werkers, organisaties en vrijwilligers samen met bewoners verzetten.

Wij blijven uiteraard zoeken naar mogelijkheden om sociaal werk onder de aandacht van Nederland te brengen, net zoals u dat lokaal en regionaal doet. En lokaal pakken media trouwens ook al veel op. Tegelijkertijd moeten we vooruitkijken; naar ons werk en onze positie ná deze crisis. En dat doen we ook.
Maar eerst de focus op waar de nood het hoogst is. Houd vol!

Vragen? Reacties? We horen graag van u.

Eric van der Burg, voorzitter Sociaal Werk Nederland
Lex Staal, directeur Sociaal Werk Nederland