AI in sociaal werk: balanceren tussen kansen en verantwoordelijkheden
Steeds meer mensen ontdekken de gemakken van artificiële intelligentie. Ook voor het sociaal werk bieden AI-tools kansen. Tegelijkertijd heeft de branche een belangrijke verantwoordelijkheid in de ethische ontwikkeling van dit soort toepassingen. Dat stelt Xiomara Vado Soto, docent-onderzoeker bij Avans en de Haagse Hogeschool. Dit artikel is deel 1 van een tweeluik over AI in het sociaal werk. Deel 2 lees je hier.
Een lange tekst samenvatten, je draaiboek in een tabel zetten of even sparren. Large Language Models, zoals ChatGPT, kunnen het allemaal. Ook sociaal werkers en bewoners kunnen hiervan de vruchten plukken. ‘AI-taalmodellen nemen steeds meer taken van ons over’, vertelt Vado Soto. ‘Een deel van ons werk is wet- en regelgeving uitzoeken voor bewoners. De chat kan daarbij goed ondersteunen door data op internet te doorzoeken en in simpele taal een antwoord voor jou te formuleren. Aan de andere kant vraag je ChatGPT dan weer niet hoe je een burenruzie moet oplossen. Dat is en blijft mensenwerk.’
Patronen vinden in een patiëntendossier
AI-tools zijn goed in grote documenten doorzoeken op bepaalde informatie. Je kan ze bijvoorbeeld vragen om bepaalde patronen te ontdekken in een elektronisch patiëntendossier van een bewoner, legt Vado Soto uit. ‘Dat scheelt sociaal werkers veel tijd. Zeker als een dossier al lang bestaat en vorige begeleiders hierin ook al rapporteerden. Zo houden medewerkers uiteindelijk meer tijd over voor het mensenwerk.’
‘De vraag is hoever je wil gaan in het gebruik van AI. Laat je de tool alleen zoeken naar bestaande patronen in het dossier van een bewoner? Of vraag je ‘m ook te voorspellen wat hierna kan gebeuren, en wat een goede vervolgstap voor jou als begeleider kan zijn?
‘De vraag is hoever je wil gaan in het gebruik van AI. Laat je de tool alleen zoeken naar bestaande patronen in het dossier van een bewoner? Of vraag je ‘m ook te voorspellen wat hierna kan gebeuren, en wat een goede vervolgstap voor jou als begeleider kan zijn? In het laatste geval zet de AI-toepassing jouw casus af tegen een algoritme, waarvoor vele andere soortgelijke cases gebruikt zijn. Dat is een aandachtspunt. Zeker omdat veel algoritmes niet transparant zijn voor de mensen die ze gebruiken. Werken met mensen is maatwerk en ieder mens is anders. Daarom vind ik dit soort functionaliteiten nu nog niet ethisch verantwoord.’
Een ethische bril
AI is dus een mooi middel voor organisatorische en administratieve taken. Maar willen we AI integreren in de kern van het sociaal werk? ‘Dan moeten we als sociaal werkers onze verantwoordelijkheid nemen door AI-software ethisch te toetsen’, gaat Vado Soto verder. ‘Want als je niet volledig begrijpt wat voor toepassing je gebruikt of aanschaft, stel je bewoners en werknemers bloot aan een experiment.’
Vado Soto geeft een voorbeeld uit haar tijd als sociaal werker bij een maatschappelijke opvang. ‘De organisatie wilde met een AI-budgetcoach aan de slag, die het budgetbeheer voor bewoners kon automatiseren. De tool kon alleen geen rekening houden met eventuele veranderingen in hun lasten. En dat is wel relevant, bijvoorbeeld wanneer mensen doorstromen van de noodopvang naar een eigen huurwoning. Bovendien: wie is er verantwoordelijk als een bewoner een vergissing maakt met zijn leefgeld?’
‘Oproep aan leveranciers’
Hoe zorgen we dat AI in de toekomst beter integreert met ons mensenwerk? ‘Het zou een goed idee zijn als AI-softwareontwikkelaars sociaal werkers betrekken bij hun innovaties’, stelt Vado Soto. ‘En tools moeten transparanter worden, bijvoorbeeld over de gebruikte factoren voor algoritmen. Sociaal werkers weten welke factoren van belang zijn bij bepaalde thema’s, denk aan schuldenaanpak. Als ontwikkelaars niet naar ons toekomen, moeten wij hén opzoeken. Ik vind dat wij een ethische verantwoordelijkheid hebben om innovaties te toetsen aan onze praktijkkennis en expertise.’
Iedereen een spoedcursus AI
Op dit moment zijn veel sociaal werkers daartoe nog niet in staat. Opleidingen voor sociaal werk, maar ook de sector zelf, hebben nog een slag te maken als het gaat om AI-basiskennis, ziet Vado Soto. ‘Ik doe daarom een oproep aan alle sociaalwerkorganisaties om je hierin te verdiepen. Vraag bijvoorbeeld alle medewerkers om de gratis Nationale AI-zorgcursus te doen. Daarin worden de sleutelconcepten van kunstmatige intelligentie uitgelegd aan de hand van zorgcases.’
Oefening baart kunst
Ga oefenen is dus het devies. ‘Ook bewoners ontdekken tools als ChatGPT. Aan sociaal werkers de taak om ze daarbij goed te begeleiden. Nou wil ik organisaties niet direct aanmoedigen om met ChatGPT te werken, zeker niet bij het gebruik van privacygevoelige informatie’, benadrukt Vado Soto. ‘Maar je kan wel denken aan bijvoorbeeld Azure OpenAI, dat bedrijven tegenwoordig via Microsoft kunnen aanschaffen. Alle data die je daarin invoert, blijft binnen de organisatie. Het is een veilige manier om met generatieve AI te oefenen. Hoe meer ervaring sociaal werkers uiteindelijk opdoen met AI, hoe meer ze kunnen betekenen voor de ontwikkeling van AI-tools voor ons vak.’
Nienke Kuyenhoven, bestuurder bij oa U Centraal en JoU, komt graag in contact met andere leden om samen te sparren over het gebruik en de inzet van AI. Heb je interesse? Neem contact op met Nienke.