Zorginstituut en Sociaal Werk Nederland: samen sterker voor preventie

Gistermiddag vond in Vianen het symposium ‘Samen sterker voor preventie’ plaats, een initiatief van Zorginstituut Nederland en Sociaal Werk Nederland. Zo’n veertig bestuurders vanuit de zorg en het sociaal werk bogen zich samen over de vraag wat ervoor nodig is om echt werk te maken van preventie en gezondheidsverschillen in Nederland terug te dringen. Voorzitter Zorginstituut Sjaak Wijma: “De geest is echt helemaal uit de fles.”

Een gezamenlijk symposium van het Zorginstituut en Sociaal Werk Nederland: misschien niet de meest voor de hand liggende combinatie. Lex Staal, directeur-bestuurder Sociaal Werk Nederland, legt uit: “Als je durft te investeren in de weerbaarheid en veerkracht van mensen, dan zul je zien dat dit uiteindelijk leidt tot minder zorg.” Sjaak Wijma, voorzitter van de Raad van Bestuur van Zorginstituut Nederland: “Gezondheid verbindt ons. Hoe helpen we mensen het meest om gezond te zijn? Ik denk dat het sociaal werk hier enorm belangrijk in is.”

Gewenst grensoverschrijdend gedrag
Er lijkt nu een soort grens te lopen tussen de zorg en het sociaal domein. De bestuurders stellen vast dat er een grensgebied is waar we elkaar tegenkomen én keihard nodig hebben. Lex Staal: “Zorg en welzijn worden vaak in één adem genoemd, maar het zijn nog gescheiden werelden.” Wijma trekt een parallel met de Duitse en Nederlandse politie, die afspraken hebben gemaakt om tot 25 km over de grens samen te werken: “Hoe kunnen wij de grenzen tussen zorg en welzijn oprekken, vanuit wederzijds respect? We moeten op zoek naar gewenste vormen van grensoverschrijdend gedrag.”

Hoe kunnen wij de grenzen tussen zorg en welzijn oprekken?

Ervaringen uit de praktijk
Er zijn veel goede voorbeelden in het land waar die ‘grensoverschrijdende’ samenwerking tussen het medisch en sociaal domein al succesvol plaatsvindt. Drie van zulke inspirerende praktijkvoorbeelden werden tijdens het symposium gepresenteerd:

• Welzijn op Recept in Den Haag (Loosduinen) door Betty Boomsma, programmaleider bij Xtra. Succesfactoren zitten zowel in zachte aspecten zoals elkaar kennen en vertrouwen, aanwezig en bereikbaar zijn, leren van elkaar. Maar ook de harde aspecten spelen mee, zoals een fysieke ruimte, verwijssystemen, consulttijd en structurele financiering.
• Gecombineerde Leefstijl Interventie (GLI)-aanpak, interventie Samen Sportief in Beweging als brug tussen zorg en sociaal domein, door programmamanager Meike Los van LeefstijlHUB. Het betreft verzekerde zorg (leefstijlcoach) vanuit de basisverzekering. Eén van de knelpunten is de hoge organisatiegraad met verschillende systemen. De samenwerking tussen zorg, welzijn, sport en gemeenten is kansrijk, maar “de werelden liggen nog best ver uit elkaar”.
• Voorzorg in Stadskanaal (Groningen) door Erik de Vos (bestuurder Terwille Verslavingszorg en bestuurslid de Nederlandse ggz) en Angelique Smid (directeur Stichting Welstad, onderdeel Tintengroep). De Voorzorggroepen met ervaringsdeskundigen zijn bedoeld om mensen die op de ggz-wachtlijst staan, voor te bereiden op behandeling. Zo wordt de wachttijd overbrugd, crises voorkomen en lotgenotencontact bevorderd. Soms blijkt behandeling uiteindelijk niet nodig.
   

Calimero en Bokito
In de praktijkvoorbeelden zijn veel paralellen te ontdekken: zo gaat het om het centraal stellen van de leefwereld van bewoners, elkaar leren kennen en vertrouwen, elkaars taal leren spreken. En over vooroordelen heen stappen. Die werden ook over en weer uitgewisseld in de vervolggesprekken aan tafel: het sociaal domein werd getypeerd als Calimero, bescheiden, versnipperd en uiteraard zijn de geitenwollen sokken genoemd. De zorg werd als dominant gezien, een Bokito, ziekte- en diagnosegericht. Maar al snel werden juist de overeenkomsten ontdekt: we hebben allemaal dezelfde intrinsieke motivatie. En er gebeurt al zoveel moois: hoe kunnen we dit intensiveren en opschalen?

Inzichten en ideeën

Samen sterker voor preventie. Wat is daar volgens de deelnemende zorg- en welzijnsbestuurders voor nodig? We noemen enkele inzichten en ideeën:

• Domeinoverstijgend samenwerken gaat ook over belangen. Die blijven vaak onuitgesproken. Wees daar open over, zodat je het er met elkaar over kunt hebben en op zoek kunt naar gedeelde belangen.
• Stop met het sleutelen aan individuen en sluit aan bij de wijken waar mensen samenleven. Er zijn genoeg concrete initiatieven: bouw die verder uit, meet de impact op groepsniveau en op meerdere levensdomeinen – niet alleen de gezondheidseffecten.
• We weten op basis van data en ervaring precies in welke wijken de grootste gezondheidswinst is te behalen. Daar worden ook de meeste zorgkosten gemaakt. Zoek in die wijken de structurele patronen en ga hier als zorg en sociaal werk samen mee aan de slag. Collectief waar het kan, individueel waar nodig. Zoek en ontwikkel met elkaar, naast al bestaande initiatieven, naar grensoverstijgende mogelijkheden.
• Dit gaat allemaal niet vanzelf: hoe komen we tot integrale financiering? Aanwezigen zijn het erover eens dat er geld moet worden overgeheveld van zorg naar welzijn. De Zorgverzekeringswet klinkt interessant, maar komt met een heel pakket aan uitvoeringseisen. Ongewenst is in elk geval de huidige paraplu aan subsidies, pilotgelden en aanbestedingen. Er is behoefte aan experimenteerruimte en het samen zoeken naar duurzame financiering die de samenwerking echt bevordert.
   

Geest uit de fles
In een reflectie op de middag noemde Lex Staal de “Bokito met geitenwollen sokken” als het beste van twee werelden. “We hebben elkaar als zorg en sociaal werk keihard nodig. Laten we elkaar in dat grensgebied opzoeken, kijken waar die experimenteerruimte zit: waar zit het in samenwerking, waar in financiering?” Het viel Sjaak Wijma op dat de term ‘normaliseren’ meermaals is gevallen, als tegenhanger van het ‘medicaliseren’. Hij stelt vast dat we als samenleving zorg heel gewoon zijn gaan vinden. Een bezoek aan de huisarts is maatschappelijk meer geaccepteerd dan een gesprek met een sociaal werker. Dit gaat veranderen, daarover zijn de heren het eens. Sjaak Wijma: “De geest is echt helemaal uit de fles. De weg vooruit is niet: nog meer betaaltitels bedenken waarover je nog meer verantwoording moet afleggen. We moeten inzetten op preventie en de veerkracht in de samenleving vergroten.”


Op de foto: v.l.n.r. Karlijn Kwint (Vilans), Sjaak Wijma (Zorginstituut), Lex Staal (Sociaal Werk Nederland)