Eerste reactie Sociaal Werk Nederland op coalitieakkoord

‘Hoop, lef en trots’ is de titel van het hoofdlijnenakkoord dat de PVV, VVD, NSC en BBB vannacht presenteerden. In 26 pagina's, een stuk beknopter dan eerdere regeerakkoorden, zetten de partijen hun plannen uiteen. Wat is op het eerste gezicht de impact op de branche sociaal werk? Directeur-bestuurder Lex Staal: "We zien in de plannen veel aanknopingspunten voor het sociaal werk om samen met partners preventief bij te dragen aan bestaanszekerheid, gezondheid, participatie en leefbaarheid. De oplossingen liggen dichtbij mensen, in vitale wijken en buurten. Daar bewijst het sociaal werk haar waarde."

Armoede en bestaanszekerheid
De partijen stellen dat burgers volgend jaar al meer geld in de portemonnee overhouden, onder meer door de inkomstenbelasting te verlagen en het eigen risico in de zorg (vanaf 2027) te halveren tot 165 euro. Er komt een knelpuntenaanpak voor groepen onder het bestaansminimum, onder wie werkende armen. Daar staat tegenover dat het wettelijk minimumloon niet wordt verhoogd en de WW-duur wordt verkort. De financiële middelen voor klimaat worden deels gebruikt om mensen met een laag of middeninkomen en ondernemers te helpen in de energietransitie. De stelselherziening kinderopvang (bijna gratis voor werkende ouders en overheveling naar instellingen) wordt doorgezet. Dit geldt ook voor de verbetering van schuldhulpverlening, ‘met focus op aanpak van de problematiek bij de bron’.

Wonen en leefbaarheid
Grote opgaven zoals wonen, bestaanszekerheid en de energietransitie moeten volgens de partijen in gezamenlijkheid worden opgepakt. Er wordt geïnvesteerd in structurele samenwerking met de regio: zo worden de bestaande regiodeals uitgebouwd tot strategische investeringsagenda’s met afspraken over wonen, bereikbaarheid, onderwijs en economie. Programma’s als het ‘Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid’ en ‘Elke Regio Telt’ worden doorgezet. Doel is om er jaarlijks structureel 100.000 woningen bij te bouwen, met voorrang voor aandachtsgroepen als jongeren, ouderen en dak- en thuislozen. Het verhogen van het btw-tarief leidt tot hogere kosten voor de daklozenopvang en Ronald McDonald Huizen. Zij worden hiervoor gecompenseerd met een subsidie via de begroting van VWS. Het huidige subsidiebudget op de VWS-begroting wordt hiervoor herschikt.

Zorg en gezondheid
In de zorgparagraaf veel aandacht voor de ouderenzorg, met een extra investering van 600 miljoen euro per 2027. Het Integraal Zorg Akkoord (IZA) wordt doorgezet, inclusief financieel kader, met extra aandacht voor acute zorg en streekziekenhuizen. Preventie moet ‘meer centraal staan’ om gezondheidsverschillen te verkleinen en de zorgvraag te beheersen, maar dit wordt niet verder uitgewerkt. Er is ook aandacht voor versterking van de eerstelijnszorg, onder meer door betere samenwerking tussen ‘huisarts, wijkverpleging en mantelzorgers’. De partijen hebben de kernspelers van de Visie eerstelijnszorg 2023, waaronder de sociaal domein professional, dus nog niet scherp op het netvlies. Op de begrotingen staat een groot aantal subsidiebudgetten terwijl de effectiviteit en doelmatigheid van de middelen vaak niet of onvoldoende zijn bewezen. Voorbeelden zijn subsidies voor gezonde leefstijl, inclusiviteit, participatie en medezeggenschap. Daarom worden de budgetten voor subsidies op de begrotingen structureel verlaagd met 1 miljard euro. Aandacht voor collectief aanbod, sociale netwerken en samenlevingsopbouw ontbreekt in de plannen.

Asiel en migratie
Zoals verwacht is het akkoord uiterst streng op migratie. De spreidingswet wordt teruggedraaid en er moet een tijdelijke ‘Asielcrisiswet’ komen van waaruit vergaande maatregelen genomen kunnen worden. De inzet van sociaal werk op de normalisering en versterking van nieuwkomers wordt hierdoor waarschijnlijk geraakt, al wordt ook een grotere inzet op goed integreren, burgerschapsonderwijs en taalverwerving beoogd. Er komen extra eisen voor arbeidsmigranten van buiten de EU en ‘malafide uitzendconstructies’ worden hard aangepakt.

Jeugd
De (subsidie voor) maatschappelijke diensttijd wordt afgeschaft en die voor het programma School en Omgeving wordt ingeperkt. Dit heeft impact op veel sociaalwerkorganisaties en raakt ook de participatie van jongeren. In de onderwijsparagraaf wordt voorzichtig gesteld dat ‘voorschoolse opvang en vroegschoolse educatie belangrijk kunnen zijn’. De Hervormingsagenda Jeugd wordt doorgezet. In het basispad van het CPB is de besparing op de jeugdzorg niet overgenomen. Met dit hoofdlijnenakkoord vervalt deze besparing van 511 miljoen euro ook in de rijksbegroting.

Justitie en veiligheid
Binnen het veiligheidsbeleid blijven preventie en repressie twee kanten van dezelfde medaille. De partijen willen blijven inzetten op maatregelen en interventies die jongeren effectief uit de (zware) criminaliteit houden. Daarnaast vergt preventie in het algemeen en het voorkomen van recidive, in het bijzonder door ‘first offenders’, meer inzet. Om te zorgen dat de politie ruimte houdt voor haar kerntaken worden werkzaamheden, onder meer met betrekking tot personen met verward gedrag en administratieve verrichtingen in de asielketen, overgeheveld naar andere deskundige organisaties. Er is in de plannen ook aandacht voor het beschermen van kwetsbare groepen in samenleving, zoals slachtoffers van eergerelateerd geweld, mensenhandel en LHBTIQ+-ers. De minimumleeftijd voor prostitutie gaat naar 21 jaar.

Uitvoerbaarheid
Bij de uitwerking van het coalitieakkoord zijn de nodige hobbels te verwachten. Veel ambities zijn nog zeer algemeen geformuleerd en vragen om nadere (financiële) keuzes. De VNG wijst al op het belang van een realistische balans tussen taken en middelen. Dit geldt ook voor het Rijk zelf: de vier partijen willen flink snoeien in het aantal ambtenaren en consultants bij de overheid. Ten slotte is de vraag of plannen niet botsen met b.v. Europees recht (zoals de Asielcrisiswet). Dit zal de komende periode blijken.

Reactie Lex Staal, directeur-bestuurder Sociaal Werk Nederland:
“De maatschappelijke opgaven zijn groot, dus het is goed dat er een belangrijke stap is gezet naar de vorming van een daadkrachtig nieuw kabinet. Als Sociaal Werk Nederland zijn we tevreden met de aandacht voor bestaanszekerheid en het voorkomen van armoede in dit akkoord. We zien in de plannen veel aanknopingspunten voor het sociaal werk om samen met partners preventief bij te dragen aan bestaanszekerheid, gezondheid, participatie en leefbaarheid. De oplossingen liggen dichtbij mensen, in vitale wijken en buurten. Daar bewijst het sociaal werk haar waarde. In dit hoofdlijnenakkoord is nog niet uitgewerkt hoe de kracht van inwoners en gemeenschappen kan opbloeien en welke ondersteuning dit vraagt van professionals. In de nadere uitwerking van het akkoord denken wij dan ook graag mee over hoe we vanuit het sociaal werk aan de diverse plannen kunnen bijdragen. Ten aanzien van asiel en migratie hechten wij er ten slotte aan dat Nederland ruimte blijft bieden aan mensen die, bijvoorbeeld door oorlogsgeweld, huis en haard hebben ontvlucht en dat we hen kansen blijven bieden om volwaardig deel te nemen aan onze samenleving.”

Lees ook:
- Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), Reflectie op het hoofdlijnenakkoord (21 mei 2024)
- Zorg + Welzijn, Hoofdlijnenakkoord: wat betekenen de plannen voor sociaal werkers? (16 mei 2024)
- Sociale Vraagstukken, Reacties sociaal domein op hoofdlijnenakkoord (16 mei 2024)