Herijking incassosysteem nodig voor schuldeisers én debiteuren

Het Nederlandse stelsel van incasso nodigt uit tot escalatie. Vorderingen lopen door bijkomende kosten onnodig hoog op en het systeem zet schuldeisers aan om te gaan voor het eigen gewin. De Landelijke Organisatie Sociaal Raadslieden (LOSR/Sociaal Werk Nederland) en Hogeschool Utrecht hebben in een onderzoek uitgewerkt hoe deze kostenoploop kan worden voorkomen. Het vraagt een paradigmashift in de vorm van een beperkte set wetswijzigingen en zal mensen met schulden veel geld besparen. Op dinsdag 3 oktober 2023 nam demissionair minister Weerwind voor Rechtsbescherming, mede namens minister Schouten van Armoedebeleid, het onderzoeksrapport Schulden klein houden en perspectief bieden met interesse in ontvangst (zie foto onder). Hierbij vond een prettig gesprek plaats waarbij de minister aandachtig luisterde naar de bevindingen en er over en weer vragen werden gesteld over het onderzoek en de aanbevelingen.

Ter illustratie: bij een afloscapaciteit van 100 euro krijgt een huishouden voor drie vorderingen van 750 euro een rekening van 5.593,07 euro aan extra kosten. De eerste 46 maanden (3,8 jr) betaalt het huishouden alleen maar af aan de kosten en nog geen cent op de initiële vordering. Een dergelijke schuldenoploop zet huishoudens helemaal klem en draagt bij aan het ontstaan van nieuwe vorderingen en maatschappelijke kosten.

Het uitgangspunt in het Nederlandse incassosysteem luidt dat overeenkomsten moeten worden nagekomen. In het licht van dit principe voorziet het incassosysteem schuldeisers van middelen en bevoegdheden om te proberen de eigen vordering te innen. In situaties waarin een debiteur vorderingen heeft bij verschillende schuldeisers en niet genoeg geld om deze te betalen, werkt het systeem al snel pervers uit. De betaalcapaciteit van de debiteur wordt zowel in de incasso- als de executiefase niet naar rato verdeeld met onder meer als gevolg dat de schuldenpakketten door de individuele acties van schuldeisers worden opgehoogd met (onnodig) hoge kosten. Dat schuldeisers als gevolg van de hoge kostenoploop onnodig lang moeten wachten op (gedeeltelijke) betaling. Dat debiteuren nieuwe schulden maken omdat de betaalafspraken niet aansluiten op hun betaalcapaciteit.

Een oplossing voor de hoge kostenoploop kan door debiteuren gevonden worden in de schuldhulpverlening. Zij zetten doorgaans niet de stap naar schuldhulpverlening. Van alle huishoudens met geregistreerde problematische schulden maakt nog geen 5 procent gebruik van een schuldregeling met kwijtschelding. De hoge kostenoploop van vorderingen in combinatie met het geringe gebruik maakt dat ongeveer een half miljoen huishoudens worstelen met geregistreerde problematische schulden zonder direct uitzicht op een oplossing.

De LOSR en Hogeschool Utrecht hebben een voorstel uitgewerkt om de kostenoploop te stoppen met een beperkte set aan wetswijzigingen. De kern van het voorstel is gelegen in een verschuiving waarbij schuldeisers niet meer met elkaar concurreren om een zo groot mogelijk deel van de afloscapaciteit maar waarin deze naar rato wordt verdeeld. In het publieke debat wordt er wel uitgehaald naar schuldeisers en de namens hen incasserende partijen. Op zijn tijd is de kritiek terecht. Maar wie analyseert waar het huidige systeem toe uitnodigt en aanzet, realiseert zich dat het terugdringen van de schuldenproblematiek in Nederland veel meer vraagt dan schuldeisers en incasserende partijen die hun verantwoordelijkheid nemen. Het vraagt een herijking van het incassosysteem opdat inning gericht is op 1) het eerlijk verdelen van de betaalcapaciteit van de debiteur; 2) het voorkomen van kostenoploop; en 3) het stimuleren van debiteuren met problematische schulden om hulp te zoeken.

De ambitie om schulden klein te houden en meer perspectief te bieden aan schuldeisers en debiteuren kan gerealiseerd worden door invulling te geven aan de volgende vijf maatregelen:

1. In de incassofase voorzien in een afbetalingsplan waarbij de afloscapaciteit door een onafhankelijke partij op een vaste wijze wordt vastgesteld en schuldeisers naar rato van hun vordering meedelen zonder verdere kostenoploop.
2. In de executiefase aan schuldeisers de mogelijkheid bieden om mee te delen in beslag zonder dat daar extra kosten voor gemaakt moeten worden.
3. Een zorgplicht voor gerechtsdeurwaarders om mensen met grote betaalproblemen te motiveren de stap naar hulp te zetten.
4. Financiële prikkels in het systeem brengen die ervoor zorgen dat de schulden in de incassofase opgelost worden en de stap naar de rechter niet snel gemaakt wordt.
5. Financiële prikkels in het systeem brengen die er voor zorgen dat debiteuren die de stap naar hulpverlening niet uit zichzelf zetten toch vaker in beweging komen.

Lees onderaan deze pagina de publiekssamenvatting van het onderzoeksrapport. Meer informatie is te vinden op www.schuldenkleinhouden.nl.

Zie ook: 
- Hart van Nederland: Innen probleemschuld moet anders: 'Je hebt zo zes deurwaarders aan je deur staan' (6 oktober 2023)
- NOS-artikel Advies: stelsel schulden incasseren drastisch herzien (5 oktober 2023)
- Binnenlands Bestuur: Onderzoek: herijking incassosysteem nodig (5 oktober 2023)
- Nieuwsbericht Sociaal raadsliedenwerk blijft behouden in Breda (4 oktober 2023)

Neem voor meer informatie contact op met André Moerman, voorzitter van de Signaleringscommissie van de LOSR.
 

V.l.n.r. Nadja Jungmann, demissionair minister Franc Weerwind, André Moerman.