Preventie en sociale basis: tijdig in gesprek over GALA en SPUK

In de zomer berichtten we over het voornemen van het ministerie van VWS om per 2023 een aantal uitkeringen voor gemeenten gericht op het stimuleren van gezondheid, sport en bewegen, cultuurparticipatie en het versterken van de sociale basis te bundelen in één ‘specifieke uitkering’ (SPUK). De uitkering hangt nauw samen met het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) waarin het rijk, gemeenten en verzekeraars afspraken maken over hoe preventief gezondheidsbeleid kan worden versterkt en duurzaam kan worden geborgd. Hoe staat het nu met GALA en SPUK en wat betekent dit voor sociaalwerkorganisaties?

We zetten de laatste stand van zaken op een rij en roepen onze leden op om hierover tijdig in gesprek te gaan met gemeenten.

Over het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA)
Het GALA moet de randvoorwaarden creëren waarbinnen gemeenten een integraal preventief gezondheidsbeleid kunnen voeren. In de huidige aanpak zijn beleid en financiering versnipperd en wordt te weinig rekening gehouden met aanpalende domeinen die van grote invloed zijn op de gezondheid, zoals het sociaal domein of de fysieke leefomgeving. In het GALA maken het Rijk, gemeenten en verzekeraars afspraken om de verdere beweging naar een integraal lokaal preventiebeleid mogelijk te maken. De gemeenten hebben afgelopen vrijdag in de ALV van de VNG ingestemd met het verder uitwerken en afsluiten van het akkoord, dat naar verwachting in januari 2023 zal worden getekend. In het GALA ligt ook een belangrijke link met het programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WOZO), in het bijzonder met de programmalijn 'Vitaal ouder worden'.

Voor de periode 2023-2026 zijn de afspraken in het GALA erop gericht om lopende activiteiten in preventief gezondheidsbeleid te continueren en deels nieuwe thema’s te kunnen starten. Het betreft de volgende programma’s die veel raakvlakken hebben met sociaal werk:

1. Sport en bewegen: uitvoering van het lokaal Sportakkoord; Brede Regeling Combinatiefunctionarissen (BRC);
2. Gezondheid en preventie: Terugdringen gezondheidsachterstanden (voorheen GIDS – Gezond in de Stad); Kansrijke Start; Mentale Gezondheid; Aanpak Overgewicht en Obesitas; Valpreventie; Leefomgeving; Opgroeien in een kansrijke omgeving/Vroegsignalering Alcoholproblematiek;
3. Sociale basis en versterken wijkinfrastructuur: Versterken Sociale Basis; Mantelzorg; Eén tegen Eenzaamheid; Welzijn op Recept.

Over de specifieke uitkering (SPUK)
Voor de financiering van deze activiteiten komt er met ingang van 2023 één brede SPUK (specifieke uitkering), waarin de genoemde programma’s worden gebundeld. In de huidige aanpak loopt de financiering vooral via losse subsidies of arrangementen en zijn de programma’s sterk verkokerd. Via een SPUK is het de bedoeling om tot een meer integrale aanpak te komen. Daarbij is het de inzet om de administratieve last voor het aanvragen en verantwoorden van de SPUK minimaal te houden. Binnen de SPUK kunnen gemeenten tot op zekere hoogte zelf schuiven met de budgetten voor de verschillende programma’s, afhankelijk van de lokale situatie. Voor 2023 gaat het in totaal om ongeveer 240 miljoen euro, die wordt verdeeld naar rato van de aantallen inwoners met achterstandspositie. Het is de bedoeling dat na 2026 het gemeentelijk preventiebeleid structureel wordt gefinancierd via het Gemeentefonds.

Tijdpad
Alleen uw gemeenten kunnen vanaf begin 2023 SPUK-middelen aanvragen via een seciale website. De eerste aanvraagtermijn loopt tot 1 maart 2023 voor de periode 2023 t/m 2026. De tweede aanvraagtermijn loopt van 1 september 2023 tot 1 oktober 2023 voor de periode 2024 t/m 2026. Vanaf juni 2023 komen de eerste gelden beschikbaar. Er is voor gemeenten een overbruggingsfonds van 150 miljoen euro voor lopende trajecten, om te voorkomen dat tijdens de overgangsfase de continuïteit in de financiering van lopende programma’s in het geding komt.
NB: deze regeling is nog niet actief en heeft vertraging; eerst moet het GALA-akkoord getekend worden. Eind januari 2023 is hierover nog een kamerdebat. 

Ga tijdig in gesprek
Ook voor gemeenten is deze SPUK nieuw, al worden ‘specifieke uitkeringen’ al langer gebruikt in onderwijs en sport. Er komt een ondersteuningsprogramma en ook ondersteuningsbudget vanuit de rijksoverheid om gemeenten te helpen bij het uitvoeren van hun lokale preventieakkoord en te komen tot een meer geïntegreerde aanpak van gezondheid en preventie. Toch zal het even zoeken zijn, want aanvragen moeten integraal zijn en aantoonbaar bijdragen aan bevorderen van gezondheid. Plannen kunnen worden ingediend over de grenzen van de drie hoofdthema’s heen, denk aan een combinatie als beweegclubs in de wijk die gezondheid bevorderen én eenzaamheid tegengaan. De financiën zijn wel gebonden aan één van de drie financieringsstromen. Ook zit er een verantwoordingsverplichting aan SPUK vast.

Sociaal Werk Nederland raadt haar leden dan ook aan om:

• actie te ondernemen en tijdig in gesprek te gaan met de juiste ambtenaar in de gemeente(n);
• gemeente(n) te helpen met ideeën en plannen voor aanvragen. Vertaal je aanbod naar lokale preventie en gezondheidsbevordering;
• te inventariseren of je projecten met je organisatie hebt lopen die onder de programma’s vallen in het domein van GALA/SPUK;
• na te gaan met welke methodieken en effectieve interventies er gewerkt wordt en aan te haken op gezondheid/preventie.
   

Maak kenbaar wat je al doet
Veel gemeenten hebben niet goed in kaart wat ze eigenlijk al in huis hebben, via het sociaal werk, rond gezondheid en preventie. Bijna al het sociaal werk draagt immers bij aan sociale gezondheid. Maak daarom kenbaar wat je al doet: weet de gemeente bijvoorbeeld al hoe het sociaal werk bijdraagt aan het voorkomen van eenzaamheid? In welke wijken Welzijn op Recept aangeboden wordt? Hoe wij werken aan vitale wijken en buurten en een sterke sociale basis? Waar dwarsverbanden liggen rond jeugd en bewegen? Dat je een goedbezocht Alzheimercafé hebt en een aanbod voor jonge mantelzorgers? Kortom: ga goed voorbereid het gesprek aan.

Denk met ons mee!
Bij gemeenten zijn er nog veel vragen en ook het ministerie van VWS is de precieze regeling nog aan het uitwerken. Sociaal Werk Nederland volgt deze ontwikkelingen op de voet en we zijn een SPUK&GALA-groep gestart om slimme voorbeelden te verzamelen, om op te halen wat sociaalwerkorganisaties nodig hebben en om elkaar te informeren over relevante ontwikkelingen. Wil je meedenken? Meld je aan bij senior adviseur Jennifer Elich via e-mail of tel. (06) 1506 0736.

Download voor meer informatie de presentatie van het ministerie van VWS in de bijlage hieronder. Bekijk ook deze verhelderende video van de VNG waarin de samenhang wordt toegelicht tussen de gezondheidsakkoorden IZA en GALA en de financiering via de SPUK. En beluister en bekijk de lezingen op de studiedag van Pharos, met o.a. DG Marjolijn Sonnema van VWS en huis- en straatarts Michelle van Tongerloo.