Begrotingsdebat SZW: regels bijstand versoepeld

Afgelopen dinsdag en donderdag vond in de Tweede Kamer de begrotingsbehandeling plaats van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). Uiteraard stond het debat vooral in het teken van de stijgende prijzen en het toenemende aantal mensen die financieel in de problemen komt. Anticiperend hierop, maakte minister Schouten (Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen) maandag al bekend de regels voor bijstand te versoepelen.

Versoepeling regels bijstand
In de aanloop naar de SZW-begrotingsbehandeling is een brief naar de Tweede Kamer verzonden over de ‘Participatiewet in balans’. Voor mensen in de bijstand moet het eenvoudiger worden om aan het werk te gaan, en ze mogen giften ontvangen tot 1.200 euro per jaar zonder te worden gekort op hun uitkering. Met deze nieuwe maatregelen moet de Participatiewet, waar bijstandsgerechtigden onder vallen, versoepeld worden. Het gaat om ruim twintig maatregelen die in juli 2024 moeten ingaan en waarmee minister Schouten ervoor wil zorgen dat "niet de regels, maar de mens" centraal komt te staan.

Extra budget voor re-integratie
Sociaal Werk Nederland was betrokken bij deze herziening van de Participatiewet. Versoepelingen zoals giften mogen ontvangen, bijverdienen met hobbymatige verkoop, het afschaffen van de kostendelersnorm en meer ruimte voor participatie zijn positief voor burgers die op een minimum leven. Deze maatregelen dragen hopelijk ook bij aan een herstel van vertrouwen in de overheid. Daarnaast is meer eigen regie voor bijstandsgerechtigden met een grote afstand tot de arbeidsmarkt over de invulling van hun participatieactiviteiten, ook winst: er is geen expliciete toestemming meer nodig van de gemeente. Sociaalwerkaanbieders dragen hieraan bij met vrijwilligerswerk, stages, leerwerktrajecten en werkervaringsplekken. Via deze weg worden vaak de eerste stappen (terug) op de arbeidsmarkt gezet. Activering is één van de kerntaken van het sociaal werk, maar er zijn grenzen aan wat sociaalwerkorganisaties binnen hun opdracht kunnen opvangen. Daarom maken wij ons hard voor aanvullende financiering voor begeleiding.

Oproep vanuit Landelijke Armoedecoalitie
Voorafgaand aan de begrotingsbehandeling heeft de Landelijk Armoedecoalitie, waarbij ook Sociaal Werk Nederland is aangesloten, de brief ‘Geen pleisters, maar zekerheid’ gestuurd naar de Tweede Kamerleden (zie bijlage onderaan deze pagina). De brief bevat vijf oproepen:

1. Maak de aangekondigde maatregelen structureel
2. Bied gerichte energiecompensatie voor mensen met een chronische ziekte of beperking
3. Realiseer een eenvoudig systeem van toeslagen en regelingen
4. Houd zorg en openbaar vervoer betaalbaar
5. Zet in op preventie en vergroten van het bereik van regelingen

Wat het laatste punt betreft, vraagt de coalitie dat voor de preventie van geldzorgen er flink geïnvesteerd wordt in sociaal werkers, deskundige vrijwilligers en informele en formele sociale steunstructuren in gemeenten. Wij bereiken immers inwoners in armoede en met schulden, staan hen terzijde en helpen hen om weer grip op hun situatie te krijgen. Sociaal werkers bieden perspectief en dragen bij aan meer verbinding in de samenleving.

Versterk wat al werkt
Voor de SZW-begrotingsbehandeling hebben wij vooral ingezet op het oormerken van middelen in de financiële paragraaf van het Implementatieplan geldzorgen, armoede en schulden 2022-2025 en het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid (NPLV) voor sociaal werk, sociaal raadsliedenwerk en jongerenwerk. Juist ook voor het bereiken van burgers, (vroeg)signalering en preventieve aanpakken in de wijken. Benut bestaande infrastructuren en versterk de bestaande wijkaanpakken met wijkpartners en bewoners, in plaats van in te zetten op nieuwe aanpakken en experimenten. Kortom: versterk wat er al werkt voor bewoners.

Schulden voorkomen bij jongeren
Kamerlid Hülya Kat (D66) vroeg in het debat aandacht voor vroegsignalering, vooral ook bij jongeren “die snel verleid worden om aan de slag te gaan met gokken, crypto en dingen bestellen op afbetaling.” Minister Schouten gaf aan dat voorlichting aan jongeren over crypto de aandacht heeft van het ministerie van Financiën, dat in 2023 onder meer de website Slim in Crypto lanceert. Ook wil zij samen met Financiën kritisch kijken naar de regels rond kopen op afbetaling. Financiële educatie van jongeren wordt vooral gericht op het mbo-onderwijs: “Als je achttien bent, heb je opeens heel veel mogelijkheden en word je geacht alles maar te kunnen overzien. Dat kan soms een wereld openen, maar soms ook een hele nare situatie opleveren als je je daar niet van bewust bent of opeens denkt: ik zit hier met enorme verantwoordelijkheden, maar zonder geld. We zijn dus heel specifiek op het mbo voorlichting aan het geven.” In dit kader start Sociaal Werk Nederland binnenkort het onderzoek ‘Nooit meer skeer’ in opdracht van het ministerie van SZW en in samenwerking met ROC’s en gemeenten.

Inspraak bewoners garanderen
Kamerlid Kat vroeg ook aandacht voor het betrekken van mensen bij beleidsvorming, want “het beleid dat wij hier bedenken, raakt mensen direct”. Zij noemde de brede welzijnsindex in Amsterdam als voorbeeld. In de schriftelijke beantwoording van ministers Schouten en Van Gennip (SZW) geven de bewindslieden aan dit van essentieel belang te vinden en het Amsterdamse voorbeeld ook door te spelen aan de minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening met het oog op het verspreiden van goede voorbeelden in het NPLV. Dit sluit aan op onze eerdere suggestie in de begrotingsbehandeling Wonen en Ruimte om wijktafels in te richten om de inspraak van bewoners te garanderen.

Aanpassen beslagvrije voet
Veel mensen met schulden gaan in de praktijk niet direct iets merken van de verhoging van het minimumloon en de uitkeringen per 1 januari 2023. Daarvoor waarschuwden wij eind oktober vanuit de Landelijke Organisatie Sociaal Raadslieden (LOSR). D66 en SP dienden samen een motie in om "de beslagvrije voet uiterlijk per 1 maart zodanig aan te passen dat rekening wordt gehouden met de indexering of aangepaste bijstandsnormen.” Minister Schouten kon zich vinden in dat voorstel, dat naar verwachting op brede steun kan rekenen.