Inspiratiebezoek ministerie VWS: ‘Sociaal werk moet zichtbaarder worden’

In 2040 is een kwart van de Nederlanders 65 jaar of ouder. Die prognose van het CBS betekent meer druk op de zorg, terwijl er nu al een groot personeelstekort is. De oplossing? Meer sociale zorg en ondersteuning in de wijken, met een cruciale rol voor sociaal werkers. Hoe dat eruit kan zien, lieten we begin november aan een delegatie van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) zien tijdens een werkbezoek in een Veghels klooster.

In het hart van Veghel ligt een klooster met een enorm terrein eromheen. Hier verrijst straks de woonwijk van de toekomst: LeefGoed. Een plek voor jong en oud, arm en rijk, met veel aandacht voor sociale verbinding. In de voormalige eetzaal van het klooster komt een ontmoetingsruimte voor de wijk. Hier kan iedereen de hele dag in- en uitlopen voor koffie en een praatje. En samen met sociaal werkers en anderen organiseren bewoners er straks creatieve en sportieve activiteiten. Het idee van LeefGoed? Dat de buurt omziet naar elkaar en samen, met ondersteuning van welzijnsorganisaties, ervoor zorgt dat ouderen vitaal oud worden in hun eigen buurt.

Gezondheid bevorderen
“Sociaal werkers zijn de voelsprieten in een buurt en weten wat er nodig is”, zegt Truus van Tiggelen, senior adviseur bij Sociaal Werk Nederland. “Met individuele begeleiding én collectieve activiteiten zorgen ze ervoor dat mensen méédoen in de samenleving. Dat ze zingeving ervaren en sociaal contact hebben. Zo voorkom je eenzaamheid en kun je in een vroeg stadium signaleren of mensen ergens in vastlopen. Dat scheelt ontzettend veel doorverwijzingen naar de zorg. De kracht van hun werkwijze is dat ze kijken naar hoe ze iemands gezondheid kunnen bevorderen. Bij de overheid en zorg merk ik dat er vooral vanuit ziekte geredeneerd wordt, terwijl je ziekte juist wilt voorkomen. Project LeefGoed in Veghel is een goed voorbeeld van hoe het anders kan. Hier versterken partners in de zorg, welzijn, wonen, werken en leren elkaar door intensief samen te werken.”

Inspiratie voor het ministerie
“We namen het ministerie van VWS dus niet voor niets mee naar het kloosterterrein in Veghel, toen ze ons vroegen om een inspiratiebezoek”, zegt Van Tiggelen. Het ministerie lanceerde dit jaar het WOZO-programma, dat staat voor Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen. Hierin wordt gekeken hoe wonen, welzijn en zorg meer verbonden kunnen worden in de wijk. En hoe ouderen meer de regie over hun eigen leven en gezondheid kunnen houden. “Het WOZO-team was erg onder de indruk van project LeefGoed en hoe goed alle verschillende partijen met elkaar samenwerken”, vertelt Janneke de Schutter, directeur van sociaalwerkorganisatie ONS welzijn, die een belangrijke rol speelt in LeefGoed.

“LeefGoed doen we met elf organisaties vanuit zorg, welzijn, wonen, leren en de gemeente Meierijstad. Het is een kwestie van lef hebben en wíllen om zoiets van de grond te krijgen. Maar we lieten het WOZO-team ook weten: we zijn er nog niet. We hebben nog flinke obstakels te overwinnen, zoals de financieringsvorm. Want voor een domeinoverstijgend project heb je ook domeinoverstijgende financiering nodig. Nu is het bijvoorbeeld de vraag of een bewoner die hulp nodig heeft onder de Wmo of de wet langdurige zorg valt. Uit welk potje moet het betaald worden? Dat maakt het allemaal onnodig complex. Het is goed dat we dat konden laten zien.”

Voor een domeinoverstijgend project heb je ook domeinoverstijgende financiering nodig

Van scootmobielclub tot dansavond
Niet alleen project LeefGoed kwam aan bod tijdens het werkbezoek. ONS welzijn nam de WOZO-groep ook mee in initiatieven die nu al plaatsvinden, zoals een dansproject dat mensen bij elkaar brengt, in beweging houdt en waar vriendschappen opbloeien. En de scootmobielclub in Maashorst waarbij de deelnemers samen een stukje gaan rijden en onderweg een pitstop maken om iets te eten of drinken. Allemaal manieren om ontmoeting te stimuleren, waardoor sociale netwerken ontstaan. Dit gaat niet vanzelf, benadrukt Janneke de Schutter: “Het is niet een kwestie van ‘één keer ontmoeten’; om dit op te bouwen heb je echt een duurzame aanpak nodig en vaste, vertrouwde gezichten. Die continuïteit vraagt dus ook om lange termijn financiering.”

Ook sociaalwerkorganisatie ContourdeTwern was aanwezig bij het werkbezoek en vertelde over haar belevingsonderzoek in Tilburg. In verschillende wijken zijn ze in gesprek gegaan met meer dan duizend ouderen over wonen, voorzieningen en vervoer in de toekomst: wat kan je zelf, wat heb je nodig uit de buurt en wat heb je zelf te bieden aan een ander? Op basis hiervan schrijft de organisatie een wijkaanpak.

Belang van sociaal werk benadrukt
“Het is gelukt om tijdens het werkbezoek de kracht van sociaal werk te benadrukken. En de cruciale rol te laten zien die welzijnsorganisaties spelen in het streven om ouderen langer vitaal thuis te laten wonen”, zegt Van Tiggelen van Sociaal Werk Nederland. “Ouderen willen onderdeel blijven van de samenleving, van een wijk.” En dat zag de delegatie vanuit VWS ook. “Mensen willen niet op een zorgeiland wonen”, liet het WOZO-team na afloop weten. “Daar hadden wij meteen mooie voorbeelden bij en dat leverde ons inspiratie op voor de verdere uitwerking van WOZO.”

De mooie voorbeelden leverden ons inspiratie op voor de verdere uitwerking van WOZO

Mismatch
“Het is nu zaak dat welzijnsorganisaties zichtbaarder worden”, gaat Van Tiggelen verder. “Want hoe belangrijk onze rol in de toekomst ook is, we worden nog veel te weinig gezien door de zorgsector en de overheid. Een voorbeeld: van het totale zorgbudget van de overheid gaat slechts één procent naar de Wmo. En dat terwijl sociaal werkers zoveel mensen uit de zorg weten te houden door hun preventieve werkwijze. Van die mismatch schrok het WOZO-team ook. Want, stelde één van de VWS-ers, een ons welzijn scheelt een kilo zorg!'”

“Ook in de samenleving heerst er nog veel onbekendheid ten aanzien van sociaal werk”, aldus Van Tiggelen. “Het gevolg? Zorginstanties gaan zelf allerlei maatschappelijke initiatieven organiseren. Zonde, want als welzijnsorganisaties hebben wij al zoveel te bieden! Daarom moeten we meer van ons laten horen: ‘Maak gebruik van onze kennis en kunde!’ En benadruk je meerwaarde bij allerlei tafels in de lokale omgeving. Want als we zorg, welzijn, wonen én bewoners beter met elkaar verbinden, kunnen we pas echt het verschil maken.”

De Bouwtekening Welzijn LeefGoed in de bijlage hieronder illustreert dit werkbezoek (@Vanessa Duterloo). 

Het project LeefGoed Veghel is ook opgenomen in het overzicht met inspirerende voorbeelden bij de Kamerbrief nadere uitwerking programma WOZO van 22 december 2022.