Aanpak geldzorgen, armoede en schulden – kansen voor sociaal werk

Medio juli presenteerde minister Carola Schouten op welke wijze het kabinet geldzorgen, armoede en schulden structureel wil voorkomen en aanpakken. Sociaal Werk Nederland heeft kort na de bekendmaking een eerste reactie op deze aanpak via de website gedeeld. In dit artikel gaan we dieper in op de aanpak, hoe deze is ingebed in het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid en wat dit betekent voor onze leden.

Scope van de aanpak
Het plan van aanpak omvat 47 maatregelen, verdeeld over de volgende vier thema’s:

1. Overkoepelende maatregelen door het kabinet, de VNG en Divosa met de gezamenlijke ambitie om bestaanszekerheid te borgen met structurele middelen voor armoede- en schuldenaanpak in gemeenten;
2. Geldzorgen voorkomen met preventieve maatregelen, zoals financiële educatie en lokale preventiecoalities;
3. Armoede het versterken van bestaans- en inkomenszekerheid door o.a. de uitvoering van de maatregelen uit het regeerakkoord, zoals verhoging van het wettelijk minimumloon en herziening van de Participatiewet;
4. Schulden met als focuspunten:
   - een overheid die werkt voor mensen (o.a. clustering rijksincasso)
   - meer preventie van (problematische) geldzorgen (o.a. intensivering vroegsignalering)
   - sneller perspectief op een financieel zorgeloze toekomst (o.a. verkorten schuldhulp, pauzeknop schulden)

In de Kamerbrief Aanpak geldzorgen, armoede en schulden (12 juli 2022) van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid wordt de aanpak nader toegelicht (het financieel kader ontbreekt bij de brief). De maatregelen per thema vind je uitgewerkt in de Factsheet Aanpak geldzorgen, armoede en schulden (zie bijlage onderaan deze pagina), met onder meer een tijdspad en overzicht van betrokken partijen.

Inbedding in Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid
De minister kiest ervoor om de lokale uitvoering in de gemeenten in te bedden in het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid. Dit is een interdepartementaal samenwerkingsverband om de stapeling van woon, onderwijs- en armoedeproblematiek meerjarig aan te pakken. Er wordt geïnvesteerd in betere volkshuisvesting (€ 600 miljoen), het voorkomen van jeugdcriminaliteit (€ 82 miljoen) en de aanpak van armoede en schulden (€ 20 miljoen). Ook wordt geïnvesteerd in het verbeteren van de onderwijskwaliteit en het versterken van scholen met veel leerachterstanden.

Met het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid wil het kabinet samen met gemeenten de fysieke en sociale leefomgeving verbeteren met een gebiedsgerichte aanpak, gericht op het vergroten van het toekomstperspectief en de veiligheid voor bewoners. De acties uit de Aanpak geldzorgen, armoede en schulden moeten hieraan bijdragen. Gemeenten, maatschappelijke organisaties, buurtorganisaties, vrijwilligers en werkgevers sluiten social impact bonds om stapeling van problematiek bij bewoners te voorkomen. De uitvoeringsafspraken komen tot stand tussen gemeenten, maatschappelijke organisaties en collega-departementen zoals OCW, VWS en SZW.

Dicht de kloof
In het programma zijn twintig stedelijke focusgebieden geselecteerd verspreid over Nederland, met een gezamenlijk inwonertal van ruim 1,2 miljoen. Dit zijn: Leeuwarden-Oost, Groningen Noord, Arnhem Oost, Heerlen Noord, Breda Noord, Eindhoven Woensel-Zuid, Tilburg Noordwest, Schiedam Nieuwland-Oost, Rotterdam-Zuid, Den Haag Zuidwest, Amsterdam Zuidoost, Amsterdam Nieuw-West, Zaandam Oost, Lelystad Oost, Utrecht Overvecht, Nieuwegein Centrale-As, Vlaardingen West, Delft West, Dordrecht West en Roosendaal-stad. Hiermee sluit het kabinet aan bij de oproep die vijftien burgemeesters en maatschappelijke organisaties, waaronder Sociaal Werk Nederland, in mei 2021 hebben gedaan in hun manifest Kom op voor de meest kwetsbare gebieden en Dicht de kloof: pleidooi voor herstel en perspectief.

Drie subdoelen
De centrale doelstelling van het Nationaal Programma is om de leefbaarheid en veiligheid van de meest kwetsbare gebieden in Nederland in de komende vijftien tot twintig jaar op orde te brengen en het perspectief van de bewoners te verbeteren. Om dit te realiseren, zijn drie subdoelen gedefinieerd:

1. Het verbeteren van de fysieke leefomgeving. Het doel is het realiseren van meer kwalitatief goede woningen in een gemengde wijk waar het veilig en leefbaar wonen is.
2. Het bieden van een beter perspectief. De inzet is erop gericht dat meer kinderen en jongeren in staat worden gesteld hun talenten te ontwikkelen; dat meer mensen worden begeleid naar werk, het aantal problematische schulden wordt teruggedrongen en dat meer mensen naar elkaar omzien. Verbeteringen op de terreinen wonen, werken en leren dragen ook bij aan een afname van de zorgvragen in deze gebieden.
3. Het vergroten van de veiligheid. Het doel is dat minder jongeren afglijden in de criminaliteit en dat gebieden weerbaarder worden tegen georganiseerde en ondermijnende criminaliteit. Voorkomen moet worden dat kinderen, jongeren en jongvolwassenen in een kwetsbare positie de criminaliteit in gaan, daar steeds verder in verstrikt raken en zich doorontwikkelen tot geharde criminelen.
    

Kansen voor sociaal werk
Het verbeteren van de leefbaarheid en veiligheid met een gebiedsgerichte aanpak sluit goed aan bij het sociaal werk in de wijken. Dit geldt ook voor de gekozen maatregelen uit de Aanpak geldzorgen, armoede en schulden. Denk aan het beter bereiken van bewoners in armoede, (vroeg)signalering, het niet-gebruik van voorzieningen tegengaan, informele hulp inzetten met preventiecoalities, financiële educatie en het versterken van vaardigheden van kinderen en volwassenen. Kortom, het ondersteunen van bewoners bij het dagelijks functioneren. De kerntaken van het sociaal werk.

Onder centrale regie van een interdepartementaal programmabureau stellen gemeenten en lokale partners een uitvoeringsprogramma op voor hun gebied. De lokale allianties staan onder regie van de burgemeester met vertegenwoordiging vanuit het landelijk bureau. De allianties krijgen experimenteerruimte en bevoegdheden voor maatwerk; ook kan waar nodig de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek van toepassing worden verklaard. Met de gemeenten worden prestaties afgesproken en wordt de realisatie gemonitord.

Hoe nu verder?
Na het zomerreces starten gemeenten met het opstellen van het uitvoeringsprogramma Leefbaarheid en veiligheid. Sociaal Werk Nederland roept sociaalwerkorganisaties op om alert te zijn en zich proactief te melden als één van de lokale uitvoeringspartners. Het is vanzelfsprekend dat het sociaal werk intensief betrokken is bij de aanpak van deze opgaven.

Op landelijk niveau is Sociaal Werk Nederland betrokken bij de inhoudelijke uitwerking van het programma. Wij zullen onze leden periodiek informeren over de voortgang en eventuele aanknopingspunten op lokaal en regionaal niveau.