Sterk en zwak jongerenwerk in Europees perspectief

Het jongerenwerk is volop in beweging, mede door corona. Hoe houd je jongeren bij de les en op het rechte pad? Wat doe je wel en niet online? Hoe help je hen aan een passende startkwalificatie en welke partijen heb je daar allemaal bij nodig? Voor antwoorden op deze vragen is een Europees perspectief verhelderend, ontdekte Ernst Radius tijdens een werkbezoek aan Griekenland. ‘Het IJslandse model is een lonkend perspectief maar de Griekse situatie is juist een afschrikwekkende werkelijkheid. Nederland zit sociaal en geografisch precies tussen beide landen in.’
Hieronder zijn verhaal én zijn pleidooi.

"Ik kreeg de kans om kennis te maken met het Griekse jongerenwerk. Mijn gids was Dimitris Georgidias, projectmanager van het Institute of Research and Training on European Affairs (zeg maar het Griekse Erasmus+). Hij ondersteunt organisaties om het jeugd- en jongerenwerk inhoud en vorm te geven, vooral met Europese subsidies. Mijn eerste vraag aan hem was: kent Griekenland jongerenwerk zoals wij dat hebben? Daarover kon hij kort zijn: “Nee, dat hebben we hier niet.” En hij wist waarover hij het had, want hij was hier al eens voor een werkbezoek, onder meer bij PowerUp073 in Den Bosch.

Wat is er dan wel? Er zijn lokale centra voor creatieve activiteiten voor kinderen tussen 6 en 12 jaar, vertelde Dimitris. Scouting en YMCA zijn de oudste vrijwillige jeugdorganisaties in Griekenland. Net als praktisch alle andere ngo’s voor de jeugd vragen ze Europese subsidies aan voor hun activiteiten omdat de lokale overheden die niet steunen. Hierdoor is het moeilijk om structureel iets op te zetten. Ieder jaar weer moeten deze organisaties hopen dat ze geld krijgen, aldus Dimitris. Vijf jaar geleden heeft men wel geprobeerd een nationale jeugdagenda te krijgen, maar de huidige regering heeft dit geschrapt.

En dat laatste bracht hem bij een heikel punt: de opkomst van (extreem) rechts in Griekenland. Dat is deels een reactie op de verkiezingsoverwinning van Syriza, de coalitie van linkse partijen, in 2015. Syriza zorgde voor een nieuwe wind met aandacht voor de jeugd; er werden bijvoorbeeld dialogen gestart met jongeren. Met de val van Syriza in 2019 en de komst van de liberaal-conservatieve partij Nieuwe Dageraad werd dat echter weer wegbezuinigd waardoor het vertrouwen van de jeugd in de politiek naar een dieptepunt zakte.

Breed ongenoegen
Sowieso heerst er onder sommige bevolkingsgroepen een heftig verlangen naar “the glorieus ages of old Greece”, aldus Dimitris. Dat leidt ertoe dat een deel van de ruim 10 miljoen Grieken negatief staat tegenover andere culturen en mensen met een andere origine. Bij de verkiezingen in 2019 haalden de kleine fascistische partijen samen ruim 7% van de stemmen; pakweg 500.000 mensen stemden op hen. “Dat zijn echt niet allemaal fascisten, maar er zit veel ongenoegen bij de mensen.”
Het Griekse ongenoegen heeft ook te maken met de al jaren haperende economie van het land. Het vluchtelingenprobleem, de coronacrisis en de bosbranden hebben dat nog eens verergerd, verzuchtte Dimitri. Dat alles maakt de situatie van veel jongeren tamelijk uitzichtloos.
Wat betreft de vluchtelingen: de meeste van de 1,6 miljoen vluchtelingen die de afgelopen 6 jaar Griekenland bereikten willen er niet blijven maar doorreizen naar West-Europa. Door het Europese vluchtelingenbeleid verblijven er echter nog steeds ruim 40.000 in Griekenland: ze kunnen geen kant op. Dat versterkt de onrust onder die vluchtelingen zelf maar ook onder de Griekse bevolking.

Jarenlange financiële crisis treft ook jongeren
Door corona heeft het toerisme in Griekenland erg te lijden gehad. Veel jongeren die in het hoogseizoen in de horeca en de toeristencentra werkten, verloren hun baantjes. Door de nu al tien jaar durende financiële crisis hebben veel families sowieso geen of nauwelijks werk en inkomen. Kinderen komen vaak zonder eten naar school en er is veel schooluitval de laatste jaren. Dat kende men in het verleden niet of nauwelijks. Er is weliswaar een leerplicht van 6 tot 16 jaar en er zijn publieke kindergartens, maar die hebben lange wachtlijsten en de private kindergartens zijn voor de meeste ouders veel te duur.

De werkloosheid is het grootste probleem voor de Griekse jeugd. Volgens de officiële statistieken bedraagt die 25 tot 35%, maar Dimitris tekent daarbij aan dat de overheid de militaire diensttijd en zomerwerk ook als structureel werk ziet. Feitelijk is het werkloosheidscijfer dus nog veel hoger.
Een deel van de hoogopgeleide jongeren vertrekt daarom naar het buitenland. Vaak komen ze niet meer terug. Anderen accepteren noodgedwongen laagbetaalde baantjes om toch nog iets te verdienen. Het is echter niet genoeg om een zelfstandig leven te leiden en hun toekomstdromen waar te maken. En voor kortgeschoolde jongeren blijft er zodoende nóg minder werk over.

Nauwelijks landelijk jeugdbeleid
Al met al is de jeugd erg pessimistisch over de toekomst. Dimitris toont me de cijfers uit een nationaal onderzoek: 45% van de jongeren vertrouwt de overheid niet, noch de sociale instituten en de vakbonden. 65% vreest zijn dromen in dit land niet te kunnen verwezenlijken en 73% denkt dat het nog erger zal worden. Maar de jeugd wil zich wel organiseren en acties voeren, zo’n 78% is daartoe bereid. En dat gebeurt ook al, stelt Dimitris: jongeren protesteren veel, houden stakingen en hebben een grote online community. Het ontbreekt de overheid echter aan een visie en een missie, aldus Dimitris.

Naar boven en naar beneden kijken
Al met al schetste Dimitris me een weinig rooskleurig beeld. De verschillen tussen het jongerenwerk in Zuid-Europa en Noord-Europa blijken alarmerend groot. In die zin zijn we een bevoorrecht land, ook al valt er aan het Nederlandse jeugdbeleid nog veel te verbeteren. Immers, de jeugdzorg kampt met wachtlijsten en de jeugdhulp in de buurt moet echt beter; er moet dringend ondersteuning komen voor gezinnen als ‘zachte’ partners van justitie in de harde aanpak van criminaliteit en ondermijning. En die integrale wijkaanpak moet er komen in álle zwakkere wijken, dus niet alleen in de vijftien steden waarvan de burgemeesters al meerdere malen aan de bel hebben getrokken.

Bovendien moeten we alert blijven op de gevolgen van de lockdown voor de jeugd. Niemand weet nog tot hoeveel schooluitvallers het online onderwijs uiteindelijk zal leiden; niemand kan overzien hoe de arbeidsmarkt gaat schuiven als de steunmaatregelen wegvallen; niemand weet hoe we de toenemende schaarste aan geschikt personeel in sociaal werk en zorg kunnen verhelpen.

Gevraagd: kabinetsvisie op de jeugd naar IJslands voorbeeld
Los daarvan werkt de groeiende sociale kloof ook in Nederland polarisering en uitsluiting van de arme onderkant van de samenleving in de hand. Al voor corona zagen we dat daardoor de kansenongelijkheid onder de jeugd en jongeren eerder toe- dan afneemt. We willen een gezónde jeugd; een niet-rokende, niet-obese generatie. We willen gelijke ontwikkelingskansen voor ieder kind: en dat moet allemaal in de buurt gebeuren. Maar een landelijke beleidsvisie daarvoor ontbreekt ook hier nog.

In dat opzicht moet het nieuwe kabinet, als dat er ooit komt, vooral visie ontwikkelen op onze jeugd. En daarvoor kunnen we beter precies de andere kant op kijken voor een goed voorbeeld; dus niet schuin omlaag naar Griekenland maar schuin omhoog naar IJsland. Daar hebben ze de afgelopen twintig jaar een veelbelovend eigen preventiemodel ontwikkeld, dat zich primair richt op het creëren van een positieve leefomgeving waarin jongeren gezond, veilig en kansrijk kunnen opgroeien, zonder middelengebruik. Zes Nederlandse gemeenten hebben het op zijn waarde getest in een pilot, en ze zijn stuk voor stuk enthousiast. Daarmee sluit IJsland aan bij de Scandinavische traditie om de ontwikkeling van ieder kind de hoogste prioriteit te geven.
Jongerenwerkers als Dimitris kunnen daar alleen maar van dromen, maar ik heb goede hoop dat we er in Nederland in slagen om dat IJslandse model te verweven met de alom gewenste krachtige wijkenaanpak." 

In de bijlage vindt  U het volledige verslag van deze studiereis naar Griekenland