De professionele identiteit van de sociaal werker of de kunst van het verbinden
Een podcast maken, dat was een onderdeel van het prijzenpakket dat Marcel van Eck ten deel viel toen hij in 2020 een van de drie Sociaal Werkers van het Jaar werd. En die kans greep hij met beide handen aan: uiteindelijk nam hij zelfs vier podcasts op, met evenzoveel experts in het sociaal domein. De rode draad van de gesprekken? ‘De professionele identiteit van de sociaal werker én de kunst van het verbinden. Die twee elementen hoor je terug bij alle vier, maar steeds vanuit een andere invalshoek.’ Wat maakt deze podcasts de moeite waard?
Dit zijn de vier experts met wie Marcel sprak:
- Leonie le Sage, lector Professionele Identiteit Hogeschool Rotterdam
- André Wierdsma, emeritus-hoogleraar Organiseren & Co-creëren Nyenrode University
- Gerard Donkers, andragoloog, docent en onderzoeker
- Rudy Vandamme, zelfstandig onderzoeker, schrijver en leraar
Zelf is Marcel inmiddels docent en onderzoeker Masteropleiding Innovatie in Zorg & Welzijn aan de Hogeschool Utrecht. Hij legt kort uit waarom hij juist deze vier experts heeft gevraagd voor zijn serie.
Podcast 1 - Moet de sociaal werker de barricaden op?
De politiserende dimensie is een essentieel bestanddeel van zijn professionele identiteit, volgens Leonie le Sage. Marcel: ‘Haar vertrekpunt is de recente omslag van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving. Wat betreft verbinding gaat het bij Leonie le Sage om de link tussen de professionele identiteit van de sociaal werker en diens maatschappelijk opdracht, aldus Marcel. Sociaal werkers moeten burgers zodanig ondersteunen dat ze meer zelfregie ervaren en hun eigen verantwoordelijkheid kunnen nemen. Dat moet er tegelijkertijd toe leiden dat de sociale rechtvaardigheid voor burgers wordt vergroot. Dat is nogal wat. Sociaal werkers moeten burgers dus kunnen motiveren om te participeren, en bij een sociaal probleem zelfs in die mate dat ze daarover zelf in gesprek gaan met bijvoorbeeld de gemeente. De nieuwe sociaal werker is dus niet alleen bezig met zijn cliënt bezig zijn, maar denkt daar ook op metaniveau over na.’
Podcast 2 – Organiseerlogica uit het bedrijfsleven is doorgedrongen in sociaal werk
André Wierdsma signaleert het gevaar van een scheiding tussen denkers en doeners. Marcel: ‘Maar hoe kun je in hemelsnaam beleid loskoppelen van de uitvoering?, zegt hij. Mensen in de uitvoering moeten juist ruimte krijgen om ook de kaders ter discussie te stellen. Afspraken, regels en protocollen zijn nodig maar ook voldoende autonomie is dat óók. We constateerden tijdens de podcast dat de organiseerlogica uit het bedrijfsleven is doorgedrongen in zorg en welzijn. De wijze van financiering bepaalt voor een groot deel wat er in de praktijk gebeurt. Maar de vraag is: wie is de klant van de sociaal werker? De gemeente, de raad van toezicht of de burger? De afstand tussen de eerste twee en de laatste is vaak groot, met het gevaar van ontkoppeling als gevolg. Wierdsma noemt dat afsplitsing. En dus zitten we heel erg op controle, beheersing. Dat beperkt de vrije ruimte als professional. Afspraken, regels en protocollen zijn nodig maar ook voldoende autonomie. Het gaat om het vinden van een balans daartussen.’
Podcast 3 - Leg de schuld niet bij het systeem
Voor Gerard Donkers hangt de professionele identiteit nauw samen met zelfregie. Marcel: ‘Zelfregie is er altijd’, zegt Gerard, ‘ook al veronderstellen sociaal werkers vaak dat die bij hun doelgroep grotendeels ontbreekt. Tegelijkertijd klagen ze er zelf over dat ze in hun eigen praktijk te weinig zelf de regie kunnen nemen. Dat is deels ook zo, want te sterke topdownstructuur kan leiden tot onteigening van zelfregie, en tot de ontkoppeling van het management en de werkvloer.’ ‘Maar’, zegt Gerard, ‘daar kun je wél iets aandoen. Leg de schuld niet eenzijdig bij het systeem, het beleid of het management. Je maakt er deel van uit, je staat er middenin. Juist vanuit je eigen rol kun en moet je je invloedssfeer en handelingsruimte vergroten.’
Podcast 4 - Mondig meedebatteren
‘We hebben nood aan nieuwe professionals die niet alleen luisteren naar wat gezegd wordt en orders opvolgen, maar die juist mondig zijn en mee kunnen debatteren over urgente sociale vraagstukken. Die hun eigen drijfveren hebben onderzocht en vandaaruit hun stem durven laten horen. Die nieuwe professional kan bijdragen aan innovatie van onderop. En die professional heb je ook nodig in zelfsturende teams, want voor veel van de huidige professionals is dat nu nog een stap te ver. Meer eigenaarschap vraagt om meer zelfreflectie, om meer ruimte om je te ontwikkelen, om de bekwaamheid om met contradicties om te gaan.’ Aldus vat Marcel de bijdrage van Rudy Vandamme samen. ‘In wezen heeft hij het vooral ook over de verbinding met jezelf, over worden wie je bent, om van daaruit bij te dragen aan het grotere geheel. Superinteressant, vind ik zelf.’
Beluister de podcasts met:
De vier podcasts zijn los van elkaar te beluisteren.
