‘Sociaal werkers moeten een grote vinger in de pap krijgen bij wijkaanpak’

Uiteindelijk moeten álle 150 zwakkere wijken moeten worden geholpen, maar begin nu gewoon in de zestien waar de nood het hoogst is. Daarover waren de drie keynote-sprekers van het Jaarcongres Sociaal Werk het roerend eens. De inbreng van sociaal werkers is daarbij cruciaal. En bovendien: ‘Wie één bewoner op de been helpt, tilt een hele buurt op.’ U kunt de pitches van de keynote sprekers hier terugkijken. 

Beter kon het eigenlijk niet. Het Jaarcongres Sociaal Werk viel samen met het verschijnen van de tweede dringende oproep van vijftien burgemeesters aan de onderhandelaars over het nieuwe kabinet om het kabinet om een sociaal offensief op te nemen in het regeerakkoord. Een van hen is Ahmed Marcouch, burgemeester Arnhem, die ook sprak op het jaarcongres. ‘We moeten het tij keren met een generatielange investering waarbij we toepassen wat wij geleerd hebben: present zijn in de wijken voor onze bewoners.’

En dan gaat het om een meerjarige aanpak, onderstreepte hij. ‘Een herstelprogramma dat voortijdig wordt afgebroken, is weggegooid geld en net zo ineffectief als een antibioticumkuur waarmee je te vroeg stopt.’

Over wetsgrenzen heen
Verrassend was zeker ook de bijdrage van Zilveren Kruisvoorzitter Georgette Fijneman. ‘Voor ons als zorgverzekeraar is gezondheid meer dan niet-ziek zijn. Het vraagt dus ook om meer dan zorg. Het is ook lekker in je vel zitten. Mentaal weerbaar zijn. Bewegen en gezond eten. Je thuis en veilig voelen in je eigen buurt of wijk. Ook wij zien dat een sociaal probleem zich vaak uit in een gezondheidsprobleem en een vraag naar medische zorg. Dan is de vraag dus: hoe kunnen we met elkaar meer inzetten op preventie? Hoe kunnen organisaties vanuit verschíllende verantwoordelijkheden daarbij toch samen optrekken?’

Anno 2021 is dat helaas nog niet zo eenvoudig. ‘Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van de Wmo en de Jeugdwet. Zorgverzekeraars voor de Zorgverzekeringswet en de Wet langdurige zorg. En samen zijn we verantwoordelijk  voor de mensen om wie het gaat, onder wie kwetsbare ouderen en kinderen met overgewicht. Nu zijn de wetten echter zo star ingericht dat je eigenlijk niet kunt doen wat nodig is. Daarom roepen als verzekeraars het kabinet ook op om ons in staat te stellen meer samen te werken. Over de grenzen van de wetten heen, zodat we kunnen experimenteren en zodoende met elkaar veel effectiever kunnen zijn.

Naast een zorgplicht zou er daarom ook een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor gezond leven moeten zijn. Fijneman: ‘En gelukkig zie je ook al in steeds meer gemeenten een preventie-infrastructuur, waardoor de huisarts iemand met hoofdpijn niet direct doorstuurt naar de specialist, maar ook zoekt naar niet-medische oorzaken, zoals schulden. En we hebben ook al voor elkaar gekregen dat huisartsen worden betaald als ze gaan wandelen met een cliënt, als zij denken dat dát helpt.’

Sterke wijken zijn weerbare wijken
Sociaal sterke wijken? Prima, maar zorg dat ze ook weerbaar zijn, betoogde Hans Boutellier, voormalig wetenschappelijk adviseur Verwey-Jonker Instituut en hoogleraar Veiligheid & Veerkracht aan de VU. ‘We hebben in Nederland een goede traditie van stadsontwikkeling en wijkenbeleid. Neem de Vogelaarwijken; daar wordt soms lacherig over gedaan, maar sinds dat beleid er niet meer is, is er aantoonbaar sprake van een veel grotere tweedeling tussen wijken. Je ziet stapeling van problemen, inclusief veiligheidskwesties. De drugsindustrie met haar geldstromen heeft een desastreuze invloed op het sociale weefsel van juist die wijken waar bewoners het toch al zwaar hebben.’

Daarom is het ontzettend belangrijk om te denken in termen van sociaal én weerbaar, aldus Boutellier. ‘De winst zit hem juist in collectieve, méérjarige  arrangementen, vanuit de bestáánde organisaties in de wijk, dat is de les die we van de Vogelaarwijken hebben geleerd. En dan ook samen met politie en justitie. Zij behoren in voetbaltermen gesproken tot de centrale verdedigers die rugdekking geven aan de organisaties en de opbouwwerkers op het middenveld, zodat die uiteindelijk de burgers in de voorhoede kunnen bedienen.’

Voer voor vijf kabinetten
Na hun pitches schoven de drie hoofdsprekers aan bij gespreksleider Eric van der Burg (voorzitter van Sociaal Werk Nederland en Eerste Kamerlid voor de VVD). Een prangende vraag van veel congresgangers: waarom al die aandacht voor maar zestien wijken?

Ahmed Marcouch: ‘Dat zijn de zestien gebieden waar de nood het hoogst is. Daar is een programma nodig met een looptijd van bijvoorbeeld 20 jaar. Daar moeten we werken aan pedagogische wijken en doorlopende leerlijnen, zodat kinderen op 18-jarige leeftijd op eigen benen kunnen staan. Dat gaat dus om het commitment van maar liefst vijf kabinetten. Alleen zo herstellen we de enorme achterstand.’
Hans Boutellier: ‘Er zijn inderdaad ongeveer 150 wijken waar echt sprake is van een grote, gestapelde achterstand ten opzichte van de rest van Nederland. Er is altijd zo’n neiging om te spreiden, maar je kunt niet al die wijken op dezelfde manier behandelen, dan verwatert het juist  op de plekken waar extra steun het hardst nodig is. Sterker nog: je kunt ook denken aan het beter betalen van professionals die werken in die moeilijke buurten, zoals leerkrachten en sociaal werkers. Ik ben daar een voorstander van.’
Georgette Fijneman: ‘Sowieso moet je steeds lokaal bekijken wat nodig is. In Amsterdam-Noord spelen andere kwesties dan in Friesland. We moeten echt samen optrekken om steeds dát te doen wat de wijk nodig heeft.’

Organiseer een sociaal lokaal verhaal
Eric van der Burg kon zich prima vinden in die gedeelde ambitie, maar plaatste wel een kanttekening.‘Je kunt bijvoorbeeld wel signaleren dat er meer behoefte is aan jongerenwerkers, maar op dit moment hebben we er maar 1.500 tot 2.000 in heel Nederland. Hoe creëer je dan weerbare wijken? Daarvoor hebben we veel meer dan 500 miljoen extra nodig van het Rijk.’
Georgette Fijneman: ‘Momenteel gaat 80% van de zorgkosten naar 20% van de Nederlanders. In totaal geven we zo’n 100 miljard uit aan zorg. Daar kan toch wel 500 miljoen af om te investeren in preventie op de plekken waar dat het hardst nodig is, zodat die 20% minder zorg nodig heeft?’
Hans Boutellier: ‘De laatste jaren is er heel erg bezuinigd op sociaal werk, dat moet echt veranderen. Maar ik vind wel dat sociaalwerkorganisaties lokaal hun positie goed moeten definiëren ten opzichte van de andere organisaties in de wijk. Wat mij betreft gaat het er niet precies om wát je doet en wat dat levert op, maar hoe je dat samen gaat organiseren. Dan heb je een verhaal tegenover gemeente waarom er geld bij moet.’

Ga met je gemeenten om tafel met de verzekeraars
Nog een vraag uit de virtuele zaal: hoe kunnen sociaal werkers lokaal aanhaken bij verzekeraars?
Georgette Fijneman: ‘We zijn samen verantwoordelijk voor die beweging. En het is zeker niet de bedoeling dat straks alleen verzekeraars profiteren van dalende zorgkosten. Daarom hebben we in Amsterdam bijvoorbeeld ook een “shared-savings-contract” met de gemeente. En iedere gemeente kan bellen met de grootste zorgverzekeraar in haar regio. Daar hebben we als verzekeraars afspraken over gemaakt. En belangrijk is dan ook dat je samen bepaalt wat er moet gebeuren en wie heb je daar bij nodig. Dan kun je ook afspreken wanneer je tevreden bent. En dan niet denken vanuit geldpotten, maar vanuit de mensen om wie het gaat.’

Data en prestatieafspraken?
Wat dat betreft biedt het spraakmakende, twintig jaar durende Nationaal Programma Rotterdam Zuid houvast, aldus Hans Boutellier: ‘Daarin zit een programmadiscipline die me aanspreekt. Als je het eens bent over de gewenste outcome in een gebied, kunnen organisaties zich daar ook aan committeren. Dan weet je bijvoorbeeld als sociaal werker wat jouw bijdrage gaat zijn in dat grotere geheel. Dus ik zou sociaalwerkorganisaties bij soortgelijke wijkaanpeken willen oproepen om daar goed over na te denken. Wat is mijn bijdrage en waar verplicht ik mij toe?’

Maar moeten gemeenten zich dan niet harder maken voor sociaal werk, vraagt Eric van der Burg aan Ahmed Marcouch. ‘Dat probéren we ook in Arnhem. En ik vind eigenlijk ook dat sociaal werkers een grote vinger in de pap moeten hebben bij het reageren op bepaalde ontwikkelingen in wijken, in plaats van alleen maar jaarverslagen aanleveren over wat ze hebben gedaan. Zij zitten in die werkelijkheid! En daarom werken we trouwens ook aan de herwaardering en positionering van de jongerenwerker als een cruciale actor in de pedagogische wijk die we voor ogen hebben. Daarom hebben we onlangs zeven extra straatcoaches aangesteld. Dus niet iemand die jongeren bezighoudt, maar iemand die echt een opvoeder is. Want bedenk wel: ‘Wie één bewoner op de been helpt, tilt een hele buurt op.’
U kunt de spreekbeurten/pitches hier alsnog bekijken en beluisteren. 

Nanneke Jager is Sociaal Werker van het Jaar 2021
Aansluitend aan het debat werd de uitslag bekendgemaakt van de verkiezing van de Sociaal Werker van het jaar. Winnaar werd de Groningse Nanneke Jager. Uit het juryrapport: “De breedte die Nanneke biedt is heel interessant: Nanneke combineert veel verschillende aspecten van sociaal werk in haar werk. Van wijkteam tot vrouwenwerk of een theaterproject rond discriminatie en racisme: ze zorgt dat ze aansluit bij wat er speelt in de samenleving. Dat geldt ook voor actuele thema’s zoals “black lives matter” en de vraag hoe je lokaal kunt omgaan met institutionele discriminatie. Wat Nanneke doet en voor elkaar krijgt zet echt zoden aan de dijk. Ze haalt het beste uit de wijkbewoners en zet ze op een hoger plan.”

Samen met de twee andere genomineerden, Marjolein Laponder en Bojoura Hoekstra, gaat ze een jaar lang de waarde van het sociaal werk landelijk en lokaal over het voetlicht brengen.

• Ook na het jaarcongres werkt Sociaal Werk Nederland verder aan positionering van het sociaal werk. Graag attenderen we u op de notitie Sociaal Sterker uit de crisis van de commissie Depla.

____________________________________________________________________________________________________________________________________

Campagne Zie je mij
Vlak voor de virtuele borrel kregen de congresgangers nog de primeur van de landelijke campagne Zie je mij? Sociaal werkt! die vanaf 31 mei gaat lopen. Met filmpjes en een website worden sociaal werkers en sociaal werk letterlijk in beeld gebracht. Het liefst zou je het werk van álle ruim 50.000 sociaal werkers inlijsten en uitlichten, maar het filmpje toont in ieder geval een aanstekelijke selectie.
De campagne is een initiatief van werkgevers en werknemers in het sociaal werk. Kijk op https://www.sociaalwerk-werkt.nl/ziejemij hoe ook jij sociaal werk breder onder de aandacht kunt brengen.
_____________________________________________________________________________________________________________________________________