Sociaal raadslieden spreken? Ga naar de bibliotheek!

Laagdrempelige sociaaljuridische ondersteuning dicht bij huis is momenteel nog voor veel te veel mensen niet weggelegd. Het project sociaaljuridische Hulp om de Hoek van sociaal werk en de bibliotheken wil daar iets aan doen. Sociaaljuridische professionals gaan spreekuren houden in de bieb. Binnenkort start in drie gemeenten een pilot om de proefopzet in de praktijk te testen.

Anno 2021 is de bibliotheek veel meer dan een plek waar je boeken en dvd’s kunt lenen, stelt Stephanie Verhagen, adviseur basisvaardigheden bij de Koninklijke Bibliotheek (KB). Haar functietitel weerspiegelt de nieuwe rol van de bibliotheken. ‘Onze missie is “iedereen moet kunnen meedoen in de maatschappij”. En dan gaat het niet alleen om kunnen lezen, rekenen en schrijven, maar bijvoorbeeld ook om digitale vaardigheden, gezondheidsvaardigheden en sollicitatievaardigheden. Daarvoor geven we allerlei cursussen. Je ziet de laatste jaren echt een ontwikkeling van de klassieke uitleenbibliotheek naar een brede maatschappelijk bibliotheek die midden in de lokale maatschappij staat, waarbij een fysieke ontmoetingsplek, neutraliteit en de menselijke maat centraal staan.’

Laatste strohalm
In dat kader is in 2019 het Informatiepunt Digitale Overheid (IDO) opgezet, een samenwerking tussen de KB, de openbare bibliotheken en de Manifestgroep (een krachtenbundeling van diverse uitvoerende organisaties van de overheid, zoals de Belastingdienst en het UWV). De IDO’s zijn mede mogelijk gemaakt door het ministerie van Binnenlandse Zaken. Stephanie Verhagen: ‘Zo’n informatiepunt vind je nu al in 200 bibliotheken en worden bemenst door getrainde medewerkers van de bibliotheek. Daar word je ter plekke geholpen bij het zoeken van informatie op websites van de overheid. Je kunt er terecht met vragen over bijvoorbeeld het aanvragen van een DigiD, belastingen, toeslagen of het betalen van een boete. Heb je een meer persoonsgebonden vraag of is er een complexere situatie, dan word je  “warm” doorverwezen naar een lokale partner.’
Sociaaljuridische hulp van sociaal raadslieden is hier een voorbeeld van. Negin: ‘Juist door de complexe wet- en regelgeving en hun meervoudige problemen heeft een groeiende groep mensen grote moeite om mee te blijven doen in de huidige ingewikkelde maatschappij. Ze hebben echt behoefte aan iemand met verstand van zaken die met hen meekijkt en hun problemen ontrafelt. En die hen vervolgens helpt bij bijvoorbeeld het schrijven van een juridische brief en die bemiddelt bij de contacten met instanties. Sociaal raadslieden zijn voor hen vaak de laatste strohalm.’

____________________________________________________________________________________________________________________________________

Meer over de KB
De Koninklijke Bibliotheek heeft enerzijds de rol om alles wat in Nederland wordt uitgegeven te bewaren, maar bovendien de regierol over het openbarebibliotheekstelsel. Stephanie Verhagen: ‘Dat is wettelijk geregeld. Daarvoor ontwikkelen we bijvoorbeeld de digitale bibliotheek (e-books) en het programma Bibliotheek en basisvaardigheden. We gaan de landelijke samenwerking aan met partners, wij zorgen voor subsidies, voor marketing, onderzoek en deskundigheidsbevordering. We doen eigenlijk alles wat nodig is om de lokale biebs te faciliteren bij hun dienstverlening aan burgers. Dat doen we voor pakweg 140 bibliotheekorganisaties met samen ruim 800 vestigingen. Door die spreiding vindt iedere Nederlander op gemiddeld 1.9 kilometer afstand van z’n huis een bieb. We zitten relatief dicht bij de mensen.’
En nee, de KB is geen brancheorganisatie zoals Sociaal Werk Nederland. ‘Daarvoor hebben we de Vereniging Openbare Bibliotheken (VOB). Die doen bijvoorbeeld ook de Cao Openbare Bibliotheken.’
____________________________________________________________________________________________________________________________________

Eerste stappen
De doelgroep van het project sociaaljuridische Hulp om de Hoek bestaat uit mensen die op de een of andere manier vastlopen bij een instantie, aldus Negin van den Berg, adviseur bij Sociaal Werk Nederland. ‘Bijvoorbeeld omdat hun financiële situatie verandert. Voor hen is het handig dat er iemand over hun schouder meekijkt als ze gebruik willen maken van bijvoorbeeld aanvullende toeslagen en regelingen. Met dit project hopen we aan te tonen dat vroegtijdig signaleren en oplossen duurdere interventies voorkomt.’

Het project heeft inmiddels de luiers verwisseld voor de kinderschoenen. Negin van den Berg: ‘In de pilot die binnenkort start gaan we de eerste stappen zetten. Dat doen we op drie plekken in Nederland. In Venray werkt de plaatselijke bibliotheek samen met Synthese en de bieb in Hengelo (Overijssel) werkt samen met RechtIn Twente. De derde pilotlocatie wordt een gemeente in waarschijnlijk Friesland of Groningen. Daar komt een wekelijks inloopspreekuur in de bieb waar mensen met hun vragen terecht kunnen. Ze worden daar geholpen door sociaal raadslieden of iemand met een vergelijkbare kwalificatie. Gemiddeld gaat het om 8 uur in de week. Gelukkig kan dat nu fysiek, want de bibliotheken zijn weer open voor publiek.’

_________________________________________________________________________________________________________________________________

Sociaal raadslieden zijn sociaaljuridische dienstverleners. In Nederland zijn circa tachtig organisaties die sociaal raadslieden in dienst hebben, zowel vanuit organisaties voor maatschappelijke dienstverlening, zelfstandige organisaties of gemeentelijke afdelingen. De laatste vijf jaar vinden jaarlijks gemiddeld ruim 400.000 klantcontacten plaats en worden ruim 500.000 hulpvragen beantwoord. Sociaal raadsliedenwerk heeft een bereik van zo’n 9 miljoen inwoners, in pakweg 150 gemeenten. De Landelijke Organisatie Sociaal Raadslieden (LOSR) is onderdeel van Sociaal Werk Nederland en kaart regelmatig de gevolgen van (averechtse) wetgeving en regelingen aan in Den Haag.
__________________________________________________________________________________________________________________________________

Signalen en sleutelfiguren
Om de Hoek past naadloos bij het uitgangspunt van Sociaal Werk Nederland als het gaat om het versterken van de sociale basis: aansluiten bij wat er al ís. Negin: ‘Vandaar dat we waar mogelijk kiezen voor sociaal raadslieden die onderdeel zijn van een brede sociaalwerkorganisatie. Als blijkt dat er naast de financiële of juridische problemen van iemand ook signalen zijn van bijvoorbeeld huiselijk geweld of eenzaamheid, kunnen zij immers gemakkelijk doorverwijzen naar collega-sociaal-werkers die daar verstand van hebben, of naar de juiste samenwerkingspartners.’

Het voordeel van een spreekuur in een laagdrempelige plaats als de bieb is dat veel van de mogelijke hulpvragers het bestaan ervan kennen, zélfs als ze er nog nooit binnen zijn geweest. Stephanie: ‘Onderdeel van de aanpak is bovendien dat de lokale bieb een communicatieplan maakt, zodat er op lokaal niveau veel aandacht komt voor publiciteit, waardoor de bewoners goed op de hoogte zijn van deze dienstverlening.’
Negin: ‘Daarnaast willen we werven via de netwerken van sociaal werkers en andere sleutelfiguren. Dat zijn belangrijke vindplaatsen.’

In Hengelo sluit Hulp om de Hoek aan bij het al bestaande ontwikkelplein van de plaatselijke bieb, waar ook het IDO zich bevindt. Stephanie: ‘Allerlei partners geven daar spreekuren, daar is deze dienstverlening al gaande. Met deze pilot gaan we die verder uitbouwen en professionaliseren. In die zin is Hengelo een voorloper omdat daar het sociaalraadsliedenwerk daar vorig jaar al is aangehaakt bij de andere spreekuren.’

Bewijs je succes
Om het effect van het project in kaart te brengen is onderzoeksbureau Regioplan ingeschakeld. Beoogde uitkomsten zijn onder meer:

• Alle burgers kennen het sociaaljuridische aanbod in hun gemeente en weten bij welke partij(en) ze kunnen aankloppen.
• Burgers die sociaaljuridische dienstverlening nodig hebben kunnen daar ook gebruik van maken zonder drempels te ervaren.
• Burgers die gebruik maken van de dienstverlening voelen zich geholpen en zijn daar tevreden over.

In hoeverre die uitkomsten worden gehaald wordt gemeten met kpi’s, de prestatie-indicatoren waarmee ook Sociaal Werk Nederland steeds vertrouwder wordt. Negin: ‘Als we dankzij onderzoek en data kunnen aantonen dat deze dienstverlening waardevol is voor bewoners, dan is dat een mooi succes. Bovendien kunnen sociaal raadslieden eraan bijdragen dat het inkomen van vooral mensen in de laagste inkomensgroepen stijgt, doordat ze meer gebruik gaan maken van bestaande regelingen.’
Stephanie: ‘En voor ons is het project ook een schakel voor het doorontwikkelen naar de maatschappelijke bibliotheek. We zien onze ledencijfers dalen, maar de bezoekersaantallen stijgen. Dat is belangrijk voor de verantwoording tegenover gemeenten. Als de pilot slaagt willen we Hulp om de Hoek landelijk uitrollen bij die 140 andere bieborganisaties. En het handige is: per pilotlocatie zijn er andersoortige aanvliegroutes en methodieken, zodat andere bibliotheken straks kunnen kijken welke formule het best bij hen past.’

Toeslagenaffaire als katalysator
Een landelijke uitrol is ook voor Sociaal Werk Nederland een prima stap. Negin: ‘Het is een mooie aanvullende voorziening voor het huidige netwerk van sociaal raadslieden, zodat zij nog meer mensen kunnen bedienen. En het sluit ook aan bij andere initiatieven van het Rijk om de voorkant van de rechtsbijstand te versterken. Zoals het project Samenwerken in de eerste lijn, waar we als Sociaal Werk Nederland ook aan meedoen, samen met de sociale advocatuur en het Juridisch Loket.’

Nog even heel iets anders; heeft de toeslagenaffaire geholpen bij het in gang zetten van dit project?
Negin: ‘Het belang van een onafhankelijke ondersteuner voor iemand die wordt vermalen in de ambtelijke molen is mede daardoor wel heel duidelijk geworden. Zelfs op gemeenteniveau waren deze mensen niet in beeld.’
Stephanie: ‘Absoluut, de toeslagenaffaire heeft ontzettend geholpen! Daardoor is het begrip voor mensen met te weinig doenvermogen aanmerkelijk vergroot. Dat zagen we trouwens ook bij de voorbereiding van de opening van het 200^ste Informatiepunt Digitale Overheid. Dat gebeurt straks in aanwezigheid van de staatssecretaris en de Nationale ombudsman. Dat zegt toch wel iets…’

__________________________________________________________________________________________________________________________________

Subsidiegever van dit project is de Raad voor Rechtsbijstand. Het project is bovendien onderdeel van een algehele herziening van de gesubsidieerde rechtsbijstand. In dat kader voeren andere organisaties soortgelijke projecten uit, die samen moeten leiden tot een beter inzicht in wat wel en niet bijdraagt aan goede, bereikbare en laagdrempelige rechtsbijstand voor iedereen.
__________________________________________________________________________________________________________________________________

Beeld: Oude IJsselstreek Vizier