‘Je kunt niet met veertig partijen een partnerschap aangaan.’
Aanbesteden in het sociaal werk? Voor de een is het een zwaard van Damocles en de opmaat voor kaalslag en verschraling van de dienstverlening. Anderen zien het juist als het perfecte instrument om efficiënter, goedkoper of effectiever te werken. In Leiden bijvoorbeeld is Incluzio sinds 1 juli een van de drie aanbieders die ieder een deel van het werk uitvoeren dat voorheen door veertig kleinere organisaties werd gedaan. Die omslag deed nogal wat stof opwaaien, aldus Roxana Asmus (operationeel directeur Incluzio) en Thera Olthof (teammanager Beleid en Maatschappelijke Ontwikkeling bij de gemeente Leiden).
Die onrust begon in 2019 toen we de subsidies van veertig welzijnsorganisaties hebben opgezegd, aldus Thera Olthof. ‘Dat was een aardverschuiving. Die organisaties hadden immers stevige wortels in de stad en ze deden op zich heel goede dingen. Vervolgens kozen we voor aanbesteden – wat ook bepaald niet algemeen geaccepteerd was. Toen we voor het grootste deel van het welzijnswerk ook nog eens kozen voor Incluzio, een “club van buiten Leiden”, ja, toen was de boot helemaal aan.’
Hoe dan ook: sinds 1 juli 2020 doen drie organisaties het Leidse welzijnswerk: Stichting SOL (Opgroeien), Incluzio (Samen Meedoen) en BuZz (Basiskracht),
Waarom koos de gemeente voor aanbesteden?
Thera: ‘Als gemeente hebben we jarenlang zitten stapelen. Het welzijnsaanbod groeide alleen maar, er ging niets af. Dan krijg je uiteindelijk een onsamenhangend geheel dat zich lastig laat sturen. En ja, we werken met schaarse publieke middelen, dus er komt een moment dat je keuzes moet maken. We wilden een overzichtelijk, toegankelijk en coherent aanbod van activiteiten, zodat we ook meer zicht hebben op het resultaat. Toen hebben we gezegd: we gaan dat in één keer aanbesteden. Je kunt nu eenmaal niet met veertig partijen een partnerschap aangaan. Uiteindelijk zijn het drie percelen geworden: Samen Opgroeien, Samen Meedoen en Basiskracht, waarvan Incluzio de grootste heeft.’
Is het stof inmiddels neergedaald?
Thera: ‘Politiek gezien zeker. Volgens mij ziet men nu wel dat dit de juiste koers is.’
Roxana: ‘De pijn zit vooral bij de partijen die de opdracht niet gegund kregen. Maar los daarvan zijn veel mensen niet dol op veranderingen. Dus een organisatie van buiten de stad die de beleidswijziging van de gemeente vorm moet geven, is bij voorbaat verdacht: “Ze nemen alles van ons af”.
Direct na de gunning zijn we samen met de gemeente in gesprek gegaan met bewoners en de oorspronkelijke organisaties. We hebben duidelijk gemaakt dat we het kind niet met het badwater zouden weggooien. Al neem je in eerste instantie ook beslissingen die niet goed vallen. Nu we negen maanden verder zijn merkt men dat wij wel degelijk hetzelfde doel nastreven: het leven zo prettig mogelijk maken voor de inwoners van Leiden. Ik zie eigenlijk geen onrust meer. Ik zie vooral enthousiasme.’
Wat betekent het voor de continuïteit van het sociaal werk in Leiden?
Roxana Asmus: ‘Voorafgaand aan de opdrachtverlening hebben we daar geen garanties voor gegeven, want we willen daadwerkelijk iets veranderen. Tegelijkertijd willen we zoveel mogelijk aansluiten bij de goede dingen. In de praktijk komt het erop neer dat we 70- 80% van de oorspronkelijke medewerkers bij ons in dienst hebben genomen. Geen wonder, want Incluzio komt echt niet met twee bussen vol verse krachten uit Rotterdam.’
Wat is de looptijd van het contract?
Thera: ‘Vijf jaar. Met vier keer een optie van een jaar verlengen, dus virtueel negen jaar. We willen langjarige afspraken maken. En ja, aanbesteden is natuurlijk een discussiepunt in het sociaal domein, maar voor mij is het een manier om een goede opdracht te schrijven. Het verplicht ons als gemeente om heel goed na te de denken over wat we willen, wat we vragen en hoe we dat monitoren. Dat hebben we vastgelegd in een nieuwe visie op het sociaal domein en het programma Sterke sociale basis. We geloven heel erg in dichtbij en laagdrempelig. Op basis daarvan hebben we ook de opdracht voor de aanbesteding geschreven.’
Roxana: ‘De ontwikkeling die gemeenten doormaken rond aanbesteden is cruciaal. In het begin zag je dat gemeenten voor één jaar aanbesteedden, en dan voor veel losse kavels. Dat verandert. Steeds vaker zie je langdurige, integrale contracten. Dat is nodig voor efficiency en echt impact maken in wijken en buurten. Een gedragsverandering kost drie jaar en een cultuurverandering zes jaar, dus die tijd heb je echt nodig.’
Wat zijn de eerste resultaten van de nieuwe aanpak?
Roxana: ‘Een disclaimer: we begonnen midden in coronatijd. Dus met digitale sollicitatiegesprekken en gesloten Huizen van de Buurt. Maar we hebben veel geleerd en de online dienstverlening naar een goed niveau getild. Bovendien kwam er ontzettend veel creativiteit vrij bij de medewerkers, waardoor er toch ook live contacten mogelijk waren: één-op-één-wandelingen met mensen die normaliter bij de inloop komen, boodschappenservice, yogalessen in de openlucht voor flatbewoners.
Een ander resultaat is dat we intensief samenwerken met de twee andere aanbieders, Sol en BuZz. We hebben onze visies afgestemd en vloeiende lijnen georganiseerd. En nog iets: het doorgeven van het stokje van de voormalige uitvoerders aan ons soepel is verlopen, zodat we op 1 juli 2020 met een voltallig team konden beginnen en er eigenlijk geen initiatieven zijn stopgezet.’
Leiden die ook tot de beoogde effecten?
Roxana: ‘We hebben duidelijke prestatieafspraken gemaakt, waarover we ook regelmatig effectreportages leveren. Een voorbeeld? Dat het percentage overbelaste jonge mantelzorgers omlaag moet. Dat zijn er heel veel, en soms moeten ze in hun eentje een heel gezin draaiend zien te houden. Dankzij een gesprekstool kunnen beroepskrachten snel achterhalen hoe het staat met hun belasting.’
‘En we kijken bijvoorbeeld ook hoe we de druk op de sociale wijkteams kunnen verminderen. Die worden sinds de eerste lockdown bedolven onder hulpvragen van mensen met geldproblemen. Daarom zorgen we dat er in iedere wijk een informatiepunt is waar ze met financiële vragen terecht kunnen.’
Hoe vinden de sociaal werkers de nieuwe werkwijze?
Roxana: ‘Ons uitgangspunt is: geef professionals autonomie en vertrouwen. Zij zijn de experts. Voor de prestatieafspraken met de gemeente is het echter nodig dat iedereen in onze organisatie precies weet wat zijn verantwoordelijkheid is en welke resultaten van hem of haar worden verwacht. Dat klinkt heel zakelijk, maar in de praktijk merken wij dat onze professionals het fijn vinden om te monitoren wat hun dagelijkse inzet oplevert voor inwoners. We hebben nu dashboards waarin ze kunnen zien wat de effecten zijn van alle acties die ze uitvoeren. Dat systeem is zo toegankelijk ingericht dat ze het een logische en prettige manier van werken vinden. En het punt is: ze wéten eigenlijk wel dat ze het goed doen, maar dat kunnen ze nu ook zíén.’
Plannen voor de nabije toekomst?
Thera: ‘We zijn nu heel druk met de uitverkiezing van Leiden tot European City of Science. Het hele jaar 2022 mag Leiden zich zo noemen en we gaan van alles organiseren. Een van de pijlers van het programma is “kennis door de wijken”. We willen onze Leidse kennisinstituten koppelen aan het welzijnswerk inde buurt. We hebben ook Incluzio gevraagd zich daarvoor in te zetten en activiteiten te organiseren voor bewoners, ook om voor eens en altijd een eind te maken aan het vooroordeel: “Leiden Kennisstad” is een feestje voor de Leidenaren binnen de singel. We mikken op 365 dagen met activiteiten in buurten die aansluiten bij het karakter of de problemen van die wijk. Samen met de bewoners.’
Roxana: ‘Dus de uitdaging is: wetenschap voor iedereen, hoe doe je dat? We focussen op activiteiten vanuit de Huizen van de Buurt. We zijn bezig vrijwilligers te verzamelen die iets kunnen vertellen over bijvoorbeeld de geschiedenis van hun buurt, over gezonde leefstijl of over valpreventie, of over vleermuizen, architectuur, fijnstof. De crux is hoe je dat vertaalt naar bezigheden voor jong en oud. En het liefst zouden we zien dat het leidt tot duurzaam contact tussen de universiteit en de wijk.’
Tot slot: wat maakt dat in Leiden het aanbesteden werkt?
Roxana: ‘De gemeente heeft het gewoon goed geregeld. We hebben één contactpersoon die we overal voor kunnen benaderen en die dan ook slagvaardig te werk gaat. Dat is wel een tip voor andere gemeenten. Het is ingewikkeld om te veranderen, dat lukt alleen als je een partnerschap aangaat; op basis van eerlijk zijn, respect voor elkaars rollen en vertrouwen.’
Thera: ‘En als gemeente kun je dat alleen als je een bestuurder hebt die daar helemaal achter staat. Die pro verandering is en die op het podium durft te staan om de noodzaak ervan uit te dragen tegenover boze bewoners. Ons huidige college durft en doet dat. En we houden echt met hand en tand vast aan onze visie op het sociaal domein. We zullen moeten bezuinigen, maar niet op welzijn, daar moet je juist in investeren.’
________________________________________________________________________________________________________________________________________
Lex Staal, directeur Sociaal Werk Nederland: 'Aanbesteden kent prominente voor- én tegenstanders. Wij belichten graag beide zijden. Wilt u uw ervaringen delen? Neem contact met ons op en in overleg regelen we een afspraak met onze tekstschrijver.’
________________________________________________________________________________________________________________________________________
