Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA)

Actueel Actueel

Wat kunnen landelijke en lokale partijen doen om bij te dragen aan een sterkere sociale basis? Lees het rapport De sociale basis versterken, investeren in de toekomst van Movisie en het Verwey-Jonker Instituut (september 2024).

Het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) heeft als doel: gezondere inwoners in 2040. Met buurtbewoners die waardig en gezonder ouder worden, langer zelfstandig wonen én 'de gezondste generatie jeugd' die kansrijk opgroeit en floreert in een leefomgeving met een sterke sociale basis. Met dit akkoord ontwikkelen gemeenten en partners, waaronder sociaalwerkorganisaties, een samenhangende lokale en regionale aanpak voor gezondheid, sport en bewegen én/in een sterke sociale basis. Niet van bovenaf, maar vanuit de behoefte van bewoners en buurten.

Het GALA is de concrete uitwerking van het Integraal Zorg Akkoord (IZA), waarin het rijk, gemeenten en zorgverzekeraars afspraken hebben gemaakt over duurzaam preventief gezondheidsbeleid. De sociale basis, de directe leefomgeving 'in de buurten' is waar het welzijn verbeterd moet gaan worden.
Ongelijk investeren is daarbij cruciaal: want draagkracht van bewoners en buurten verschillen sterk in onze klassensamenleving (SCP, 2023). De grootste inzet richting 'gezonde leefstijl' en 'kunnen florenen', stelt ook de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving, zal gaan plaatsvinden in die buurten met inwoners waar de gezondheidsachterstand het grootst is.

Hét middel om gedragsverandering teweeg te brengen in deze buurten, is samenlevingsopbouw. Sociale netwerken ontwikkelen, dichtbij, in de buurt, waardoor meedoen, hulp vragen en je inzetten 'gewoon' wordt. Sociaal werkers, en dan met name opbouwwerkers,  zijn daarvoor opgeleid, maar de afgelopen decennia nauwelijks ingezet. Het accent lag op 1:1 hulpverlening, wijkteams, meer dan buurtwerk en opbouwwerk. Die pijn voelen we nu. Voor omzien naar elkaar en gezonde leefstijl als gedragsverandering, zijn nieuwe sociale netwekren in buurten nodig. Gemeenten en rijk zullen meer moeten gaan inzetten op samenlevingsopbouw. Ook zorg(verzekeraars) zullen dit mede financieel mogelijk gaan maken. De Kamerbrief Aanpak sociale basis en mantelzorgagenda van juli 2023 geeft hiertoe een eerste aanzet.

GALA bundelt 16 - voormalige - programma's voor het stimuleren van gezondheid, sport en bewegen, aanpak eenzaamheid, cultuurparticipatie en het versterken van de sociale basis. De financiering is gebundeld in één brede specifieke uitkering (SPUK). Ook het preventieakkoord, sport en combinatiefunctionarissen vallen hieronder. Op 3 februari 2023 is het GALA ondertekend door het ministerie van VWS, de VNG, Zorgverzekeraars Nederland en GGD GHOR Nederland. De eerste deadline voor gemeenten om het hen eventueel toebedeelde bedrag aan te vragen was op 31 maart 2023. Alle 342 gemeenten hebben een aanvraag ingediend. Uiterlijk 30 september 2023 moest het integrale plan van aanpak zijn ingediend - zie deze tijdlijn op de VNG-website.

Preventie, gedragsverandering, de beweging naar de voorkant: dat vereist een transformatie van 'medisch' naar 'sociaal'. En samenwerking. Lees in dit kader de verkenning Samenwerking sociaal en medisch domein (maart 2024), met alle knelpunten die opgelost moeten worden om deze transformatie te realiseren.

Niet nieuw, wel integraal
De doelen en onderwerpen in het GALA zijn niet nieuw, de integrale aanpak rond preventie en gezondheid is dat wel. Inzet van de afspraken is dat activiteiten, ondersteuning en zorg elkaar zoveel mogelijk versterken, en ten goede komen aan de inwoners met de grotste gezondheidsachterstand. Zo kan meer samen bewegen in het kader van valpreventie ook een belangrijke bijdrage leveren aan het tegengaan van eenzaamheid, bereiken van een gezonder gewicht én een veerkrachtiger buurtje. Meer samenhang in de aanpak van gezondheidsvraagstukken en een beter afgestemde inzet op de vaak complexe achterliggende factoren van inwoners, moet leiden tot meer impact. Het Rijk stelt hiervoor ook substantieel extra middelen beschikbaar: voor deze kabinetsperiode stijgt het totale bedrag voor lokale preventieactiviteiten, gezondheidsbevordering, sociale basis en sport en bewegen naar circa 300 miljoen euro per jaar. Daarvan is 195 miljoen euro structureel. Met de 150 miljoen euro die het Integraal Zorg Akkoord vrijmaakt voor preventie, komt dat uit op een half miljard euro per jaar.

Gemeenten moesten uiterlijk 30 september 2023 een integraal plan van aanpak indienen, en zijn nu aan de slag met vomrgeven van de inhoud. Zorg  als sociaalwerkorganisatie dat je pro-actief je gemeente op ideëen brengt en ontzorgt. Breng in kaart welk aanbod daarin vanuit het sociaal werk, rond versterken sociale basis, en het integraal samenwerken met sport, zorg, en bewoners zeker niet mag ontbreken, en wat jouw organisatie nog meer kan bieden. Sluit aan, zoek de samenwerking en maak de vertaalslag naar gezondheid. En ga in gesprek met de ambtenaren en de GGD, die in de lead zijn. Volg hier de ontwikkelingen vanuit de VNG-GALA-pagina.

Financiering via brede SPUK
Gemeenten kunnen voor hun eigen inzet op de doelen in het GALA een beroep doen op rijksfinanciering vanuit de brede specifieke uitkering (SPUK). Hierin worden zowel bestaande middelen voor uiteenlopende programma’s als nieuwe kabinetsmiddelen gebundeld aangeboden. Het geld is verdeeld op basis van het aantal inwoners in een gemeente en hoeveel mensen een gezondheidsachterstand hebben. De aanvragen moeten integraal zijn en aantoonbaar bijdragen aan het bevorderen van gezondheid. Er zit ook een verantwoordingsverplichting aan SPUK vast. Eind 2024 moeten alle gemeenten een breed preventieprogramma hebben.

Sociaal Werk Nederland is een GALA-kernteam gestart om op te halen wat leden nodig hebben, goede voorbeelden te delen en om elkaar te informeren over relevante ontwikkelingen. Wil je meedenken of heb je vragen? Neem contact op met senior adviseur Jennifer Elich via e-mail of tel. (06) 1506 0736.

Lees/bekijk ook:


Handige websites: