Skip to main content
Impact

Toegang tot rechtshulp

De toeslagenaffaire heeft op pijnlijke wijze blootgelegd hoe de Nederlandse rechtsstaat tekortschiet, vooral voor de meest kwetsbaren in onze samenleving. De bureaucratie is voor velen een ondoordringbaar doolhof, wat leidt tot onzekerheid en wantrouwen richting de overheid. Kleine problemen worden vaak onnodig groot: dat is ingrijpend voor de betrokkenen en duur voor de samenleving. In het rapport De gebroken belofte van de rechtsstaat wordt de noodzaak benadrukt van een simpeler en toegankelijker stelsel van wetten en beleid rondom bestaanszekerheid. En het belang van een landelijk dekkend netwerk van sociaaljuridische ondersteuning.

Zo ver is het nog lang niet. In bijna iedere gemeente is er een lokaal aanbod aan eerstelijns sociaaljuridische ondersteuning, maar dit aanbod is versnipperd en overal net weer anders geregeld. Voor inwoners is hulp vaak lastig vindbaar, omdat het onder verschillende benamingen en door een waaier aan organisaties wordt aangeboden (Significant Public, 2023). In gemeenten met veel inwoners in armoede blijkt er bovendien relatief minder ondersteuning beschikbaar (Hogeschool van Utrecht, 2024). Ook uit een recente inventarisatie door De Argumentenfabriek blijkt dat fiscale rechtshulp in Nederland een lappendeken is. Er is veel variatie in de beschikbaarheid en bereikbaarheid van sociaaljuridische (rechts)hulp, die nu te afhankelijk is van je postcode.

Sociaal Werk Nederland vindt dat elke burger toegang moet krijgen tot laagdrempelige hulp bij ingewikkelde regelingen en toeslagen, bijvoorbeeld door sociaal raadslieden.

De kracht van sociaal werk

Als de ‘huisartsen van recht’ zijn sociaal raadslieden onmisbaar in het sociaal en juridisch domein. Zij brengen de bestaanszekerheid van de burgers weer op orde door hen praktisch te helpen met hun juridische, sociale en financiële problemen. Bijvoorbeeld op het terrein van inkomen, schulden, uitkeringen, belastingen, huisvesting en familiezaken. Sociaal raadslieden overbruggen de kloof tussen bewoners en complexe juridische systemen.

Wat maakt de rol van sociaal raadslieden uniek?

  1. Altijd toegankelijk
    Sociaal raadslieden hanteren geen inkomensgrenzen of een maximum aan het aantal contactmomenten. De hulp is kosteloos, onafhankelijk en vertrouwelijk. Bewoners lopen makkelijk bij sociaal raadslieden naar binnen.
  2. Bemiddelende rol (conflictbemiddeling)
    Als het contact tussen bewoners en (overheids)instanties spaak loopt, bemiddelen sociaal raadslieden. Ze kennen de lokale sociale kaart en ‘vertalen’ de complexe procedures en brieven zodat de burger deze ook begrijpt. Hiermee worden veel juridische procedures voorkomen.
  3. Brede kennis en integrale aanpak
    Om bewoners met multiproblematiek te kunnen helpen, is brede kennis nodig. Sociaal raadslieden zien als geen ander het hele plaatje en leggen verbanden tussen de verschillende wet- en regelgeving. Daarbij wordt nauw samengewerkt met bijvoorbeeld de wijkteams, het Juridisch Loket, de sociale advocatuur en de schuldhulpverlening.
  4. Inzet op zelfredzaamheid
    De zelfredzaamheid van de burger wordt zoveel mogelijk gestimuleerd. Dat varieert van op tijd in actie komen als er een probleem is, zoveel als mogelijk formulieren zelf invullen tot zelf telefonisch contact zoeken met instanties. Daar waar de burger het niet zelf kan, wordt hulp en ondersteuning geboden.
  5. Signaleringsfunctie
    Sociaal raadslieden signaleren snel als een uitwerking van wet- en regelgeving niet goed uitpakt. De Landelijke Organisatie Sociaal Raadslieden (LOSR) speelt hierin een sleutelrol. Zo signaleerden sociaal raadslieden in 2023 het nadelige effect op toeslagen door een samenloop van verschillende inkomensregelingen. De toeslagenaffaire onderstreepte op schrijnende wijze het belang van deze signaleringsfunctie. Sociaal raadslieden uitten al in 2009 tevergeefs hun zorgen in het LOSR-rapport ‘Toeslag of tegenslag?’.

Kennis en inzichten

In 2024 is een routekaart ontwikkeld door De Argumentenfabriek in opdracht van de Bond voor Belastingbetalers, die laat zien welke partijen hulp bieden en welke voorwaarden hierbij gelden. De kaart maakt in één oogopslag zichtbaar dat alle routes via sociaal raadslieden lopen.

Het rapport Onderweg naar betere rechtshulp (2024) van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC) biedt waardevolle inzichten voor de vorming van een landelijk dekkend netwerk. Het WODC concludeert dat regievoering nodig is om de samenwerking tussen het sociaal en juridisch domein doeltreffend en duurzaam vorm te geven en dat de gemeente of lokale welzijnsorganisatie hiervoor de voor de hand liggende partij is.

Rechtsbescherming is voor veel gemeenten en organisaties een relatief nieuw onderwerp. In het landelijke programma Robuuste rechtsbescherming zijn Divosa en Sociaal Werk Nederland met partners aan de slag gegaan om te leren wat al goed werkt en waar het knelt. We leren hoe de samenwerking tussen het sociaal en juridisch domein en de uitvoeringspraktijk versterkt kunnen worden. Lees meer in de handreiking.

Actueel

De laatste ontwikkelingen

Weten is nog geen doen
Weten is nog geen doenActueel

Weten is nog geen doen

30 januari 2025
Gepubliceerd op Deze column is uitgesproken door Lex Staal, directeur-bestuurder Sociaal Werk Nederland tijdens de opening van het LOSR Jaarcongres op woensdag 29 januari 2025 in Veenendaal. Lees hier het…
LOSR-congres: de krachten gebundeld in het ‘Pact van Veenendaal’
LOSR-congres: de krachten gebundeld in het ‘Pact van Veenendaal’ActueelUitgelicht

LOSR-congres: de krachten gebundeld in het ‘Pact van Veenendaal’

30 januari 2025
Gepubliceerd op Het jaarlijkse congres voor sociaal raadslieden was een groot succes. Zo’n 400 deelnemers waren woensdag 29 januari aanwezig in Veenendaal. En opnieuw is de vaststelling: we kunnen het…
Doe mee met de training ‘Bestaanszekerheid op orde’
Doe mee met de training ‘Bestaanszekerheid op orde’Actueel

Doe mee met de training ‘Bestaanszekerheid op orde’

22 januari 2025
Gepubliceerd op Hij komt er weer aan, de training 'Bestaanszekerheid op orde'. Vanaf 7 maart start de training met opnieuw interessante onderdelen. De groepsgrootte is beperkt, dus wacht niet te lang…

Praktijkvoorbeelden

Vitamine R

Weener XL, het werk- en ontwikkelbedrijf van de gemeente Den Bosch, onderzocht samen met sociaal raadslieden en ketenpartners hoe zij bezwaren kunnen voorkomen en de toegang tot juridische hulp voor inwoners kunnen verbeteren.

Samenwerking sociaal en juridisch domein

Betere gemeentelijke dienstverlening door samenwerking tussen het sociaal en juridisch domein. De gemeente Utrecht maakt dit concreet in een signaleringsoverleg met de sociaal advocatuur, het Juridisch Loket en sociaal raadslieden.

Sociaal-juridische hulp om de hoek

Hoe zorg je ervoor dat inwoners een plek hebben waar ze makkelijk binnen kunnen lopen met hun (sociaal)juridische vraag? In drie gemeenten zijn pilots uitgevoerd waarbij sociaal-juridische spreekuren in bibliotheken een waardevolle toevoeging bleken.

Downloads

Handige documenten

Benut deze selectie van nuttige actuele downloads.

Kamerbrief voortgang aanpak versterking toegang tot het recht (december 2024)

Downloaden

Onderweg naar betere rechtshulp (WODC, oktober 2024)

Downloaden

Brief LOSR n.a.v. rapport Toeslagenaffaire (augustus 2024, exclusief voor leden )

Inloggen op het ledenportaal, Sociaal Raadslieden Community

Rapport De gebroken belofte van de rechtsstaat (juni 2024)

Downloaden

Handreiking Aan de slag met rechtsbescherming (december 2023)

Downloaden

Eerstelijns sociaaljuridische ondersteuning in Nederland – Een landelijke inventarisatie (Significant Public, november 2023)

Downloaden

Neem contact met ons op

Sandra van Elten

Senior projectmanager