Sterke sociale basis

Sterke, weerbare buurten waar bewoners naar elkaar omkijken, zich organiseren en minder snel een beroep doen op de zorg. Dit ideaalbeeld zie je terug in veel beleidsprogramma’s. Maar onze samenleving is in de afgelopen decennia ingrijpend veranderd door globalisering, digitalisering, ontzuiling en migratie. De sociale samenhang lijkt stabiel, maar is fragiel (SCP, 2024).

Ook is er veel ongelijkheid in Nederland. In veel wijken zijn minder steunnetwerken en weten bewoners minder goed de weg naar regelingen en loketten. De realiteit is dat 4 tot 6 miljoen Nederlanders in een sociaal kwetsbare positie zitten (SCP, 2023) en dat één op de zes volwassenen te maken heeft met een stapeling van problemen (SCP, 2023). Ook zijn ruim 3 miljoen Nederlanders laaggeletterd en hebben ruim een miljoen mensen een licht verstandelijke beperking.

Die ongelijkheid heeft niet alleen nadelige gevolgen voor mensen zelf, maar ook voor de samenleving als geheel. De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS, 2024) constateert een groeiende gezondheidskloof en wijt die onder meer aan het ontbreken van sociale netwerken en sociaal kapitaal. Ook Carla Kolner stelt in haar proefschrift (2024) dat preventiebeleid meer gericht moet zijn op de aanpak van sociale ongelijkheid en het investeren in een sterke sociale basis.

Want die sociale basis kun je wel degelijk versterken. De eigen kracht van bewoners en gemeenschappen vergroten, dat is de kern van sociaal werk. Als investering in de toekomst én om iedereen in Nederland kansen te geven om te floreren. 

Sociaal werkers maken gemeenschappen sterker en dragen bij aan het welzijn en de sociale kwaliteit van leven van bewoners (Lisbeth Verharen, 2017). Dat is de basis van ons werk in wijken en buurten: er zijn, toegankelijk en gratis. Het gesprek aangaan, luisteren naar wat mensen nodig hebben en ondersteuning bieden, zonder indicatie of oordeel. Zodat je bijvoorbeeld je weg vindt in het systeem met toeslagen, een dak boven je hoofd behoudt of veilige opvang vindt na een huiselijk geweldsituatie. Of als je hulp zoekt bij wankelende bestaanszekerheid, in je buurt ‘iets met anderen wil doen’ of wil integreren in je nieuwe thuisland. Het sociaal werk is actief op alle leefgebieden en draagt zo bij een aan sterke sociale basis voor en met bewoners en buurten, naar draagkracht en draaglast. Als het leven moeilijk wordt, of juist omdat je samen in je buurt iets heel leuks op touw wil zetten.  

Sociaal werkers dragen bij aan een veerkrachtige, inclusieve en zorgzame samenleving. Vooral opbouwwerkers zijn specialisten in het bereiken en verbinden van bewoners en het aanboren van hun kracht en energie. Het appèl op deze vakmensen groeit dan ook sterk. Het sociale weefsel versterken vraagt tijd en ruimte om vertrouwen, netwerken en ideeën te ontwikkelen en samen de sociale kwaliteit van bewoners en buurten te vergroten. Als verbindende schakel trekt het sociaal werk hierin samen op met gemeenten en partners in het zorg-, onderwijs- en veiligheidsdomein.

Om te kunnen floreren, heb je een gezonde voedingsbodem nodig. Persoonlijk, in je eigen netwerk. Maar ook een sterke institutionele sociale basis die er altijd is, waarop je laagdrempelig een beroep kunt doen als je persoonlijk vastloopt en niemand hebt om op terug te vallen. Die sociale infrastructuur is niet vanzelfsprekend: op dit moment is het afhankelijk van je postcode op welk niveau van ondersteuning en voorzieningen je een beroep kunt doen. Ook die ongelijkheid is ongewenst. Versterk daarom duurzaam de sociale basis en investeer in de toekomst.