Skip to main content
Impact

Samenwerking eerstelijnszorg

In wijken en buurten komen veel maatschappelijke opgaven samen. We zien meer oudere mensen die langer thuis wonen, meer verwarde personen, mensen die kampen met eenzaamheid, schulden, gezins- en verslavingsproblematiek. Vaak gaat het om een ingewikkeld samenspel van problemen, dat zich kan uiten in lichamelijke en psychische klachten. Deze mensen kloppen nu vaak aan bij de eerstelijnszorg, waar zij zonder verwijzing terecht kunnen, zoals de huisarts of wijkverpleegkundige. Terwijl zij niet primair zijn geholpen met medische zorg.

Om deze mensen goed te helpen, is het allereerst nodig dat we de bestaanszekerheid vergroten en de sociale basis in wijken en buurten versterken. Ook is nauwe samenwerking tussen zorg- en welzijnsprofessionals nodig om mensen tijdig de juiste zorg en ondersteuning te kunnen bieden. Diverse partijen in de zorg en het sociaal domein hebben hiertoe in 2024 een visie op de eerstelijnszorg ontwikkeld. Onze gezamenlijke ambitie is dat er in 2030 in elke wijk en buurt een duurzame en stevige infrastructuur staat voor het sociaal domein, met voldoende herkenbaarheid en continuïteit, zodat het sociaal werk een gelijkwaardige partner is voor de zorg. En dat de huisarts, wijkverpleegkundige en sociaal werker samenwerken in hechte wijkverbanden. Als een gezondheidsklacht in de kern een sociaal-maatschappelijk probleem is, kan dan snel worden doorverwezen naar vakmensen in het sociaal domein.

De kracht van sociaal werk

Het sociaal werk levert een unieke bijdrage aan een sterke, goed functionerende eerstelijnszorg. Sociaal werkers kijken breed, normaliseren en denk en werken vanuit het collectief. Dat past beter bij de multiproblematiek die vaak speelt en de breed gevoelde noodzaak om meer aan preventie te doen. Sociaal werk versterkt de sociale omgeving van wijkbewoners en draagt bij aan een gezonde leefstijl.

Steeds meer zorgpartijen willen gezondheidsverschillen bij de (sociale) basis aanpakken, met een focus op leefstijl en de sociale en fysieke omgeving in plaats van symptomen bestrijden. In een open brief uit 2023 van artsenfederatie KNMG aan het kabinet, mede ondertekend door Sociaal Werk Nederland, werd opgeroepen om de samenwerking tussen verschillende domeinen te bevorderen om te komen tot een duurzame aanpak van de oorzaken van sociaaleconomische verschillen. Ook bij zorgverzekeraars is er steeds meer bijval voor het investeren in een sterke sociale basis.

Dit kan ook helpen om het personeelstekort in de zorg te dempen. Onderzoek van ABF Research (2024) laat zien dat door de inzet van één extra sociaal werker, ruim 3,5 zorgmedewerkers minder nodig zijn in 2033. Dat het sociaal werk veel meer kan betekenen om de zorg te ontlasten, concluderen ook Maurits Sanders (Universiteit Nyenrode), Johan Visser (Zorginstituut Nederland) en Casper van den Bergh (Zorg en Zekerheid) in vakblad Sociale Vraagstukken (april 2024).

Hechte samenwerking in de eerstelijnszorg is cruciaal om thuiswonende ouderen de best passende zorg en ondersteuning te bieden. Lees hier wat het sociaal werk kan betekenen voor vitaal ouder worden.

Ook is goede samenwerking tussen sociaal werk en de geestelijke gezondheidszorg cruciaal. Bijvoorbeeld om mensen te ondersteunen die op de wachtlijst staan voor een ggz-behandeling. Lees er hier meer over.

Kennis en inzichten

Er zijn veel vormen van ‘sociaal verwijzen’ (internationaal: social prescribing) waarbij wordt doorverwezen van het medisch naar het sociaal domein. Kennisinstituut Movisie heeft goed onderbouwde aanpakken verzameld in de Databank effectieve sociale interventies. De bekendste is Welzijn op Recept: met recht een beproefd recept. Inmiddels verwijzen huisartsen in meer dan 175 gemeenten mensen met psychosociale klachten door naar een sociaal werker, in plaats van het ‘traditionele pilletje’ voor te schrijven. Onderzoek uit 2023 laat zien dat Welzijn op Recept tot wel tien procent besparingen kan opleveren in de eerstelijnszorg, de ggz en in de langdurige zorg.

Hoeveel procent van de zorgvragen heeft geen medische maar een sociaal-maatschappelijke oorzaak? De schattingen lopen uiteen: volgens de Sociaal-Economische Raad (2023) heeft 20 procent van de zorgconsumptie geen medische maar een sociale oorzaak. Eerder onderzoek van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (2012) liet zien dat bij een kwart van de huisartsconsulten psychosociale problematiek de reden is, en bij zes procent alleen sociale problematiek. Bij Welzijn op Recept wordt uitgegaan van de helft van alle consulten. Welk percentage je ook aanhoudt: er is veel winst te behalen door mensen tijdig de juiste ondersteuning te bieden. Want medische zorg lost deze problemen niet op en het kost de samenleving onnodig veel geld.

Actueel

De laatste ontwikkelingen

Staatssecretaris ziet soepele samenwerking zorg en sociaal
Staatssecretaris ziet soepele samenwerking zorg en sociaalActueelUitgelicht

Staatssecretaris ziet soepele samenwerking zorg en sociaal

6 februari 2025
Gepubliceerd op Op woensdagmiddag 5 februari bracht staatssecretaris Vicky Maeijer (VWS, Langdurige en Maatschappelijke zorg) een werkbezoek aan Tilburg West. Op uitnodiging van ContourdeTwern en Sociaal Werk Nederland ging zij…
Versterking eerstelijnszorg: in de wijk en in de regio
Versterking eerstelijnszorg: in de wijk en in de regioActueel

Versterking eerstelijnszorg: in de wijk en in de regio

28 oktober 2024
Versterking eerstelijnszorg: in de wijk en in de regio Gepubliceerd op In aanloop naar het commissiedebat eerstelijnszorg op donderdag 7 november a.s., hebben de bewindspersonen van het ministerie van Volksgezondheid,…
Lex Staal: “Samenwerking tussen eerstelijnszorg en sociaal domein cruciaal voor betere zorg”
Lex Staal: “Samenwerking tussen eerstelijnszorg en sociaal domein cruciaal voor betere zorg”Actueel

Lex Staal: “Samenwerking tussen eerstelijnszorg en sociaal domein cruciaal voor betere zorg”

24 september 2024
Lex Staal: “Samenwerking tussen eerstelijnszorg en sociaal domein cruciaal voor betere zorg” Gepubliceerd op “Geld is er genoeg, het zit alleen op de verkeerde plekken vast,” zegt Lex Staal, directeur-bestuurder…
Meer actualiteit

Praktijkvoorbeelden

Welzijn op consult

Bij psychosociale hulpvragen als eenzaamheid, armoede en schulden, ongezonde leefstijl of een overbelaste mantelzorger, verwijst de wijkverpleegkundige in Gorinchem naar een sociaal werker.

Sociaal arrangeren

In Nijmegen is de ‘sociaal arrangeur’ het eerste aanspreekpunt voor huisartsen, wijkverpleegkundigen en mantelzorgers. Dat werkt: zij voelen zich ontlast en de oudere ervaart een hogere kwaliteit van leven.

Sociaal werk en palliatieve zorg

Sociaal werkers spelen een belangrijke rol in de levenseindezorg, van de zorgplanning tot ondersteuning bij de sociale, spirituele en psychische dimensie. Vlaams onderzoek toont aan dat dit potentieel vaak nog onbenut blijft

Waar is Wally?

In Overijssel is een ‘Wally’ (sociaal werker) de vaste contactpersoon voor een huisarts, ongeacht in welke wijk de patiënt woont. De huisarts kan mensen met lichte psychische klachten verwijzen naar de Wally.

Meer praktijkvoorbeelden

In de ideeënbundel Beproefde formules, gedurfde experimenten vind je inspirerende voorbeelden vanuit de praktijk, zoals de samenwerking tussen sociaal werk, huisartsen en wijkverpleging in gemeente Vijfheerenlanden (p.19).

Link en beeld publicatie

Downloads

Handige documenten

Benut deze selectie van nuttige actuele downloads.

Samenwerking medisch en sociaal domein: een verkenning (EMMA in opdracht van ministerie van VWS, maart 2024)

Bekijken

Visie eerstelijnszorg 2030: naar hechte wijkverbanden (januari 2024)

Bekijken

Dossier Samenwerken in de wijk met good practices, tools en verdieping (Nederlands Huisartsen Genootschap)

Downloaden

Welzijn op Recept in Lelystad: effectmeting, onderzoeksaanpak, vervolgonderzoek en bijlage met resultaten (2023, exclusief voor leden)

Inloggen

De basis op orde – Uitgangspunten voor toekomstgerichte eerstelijnszorg (RVS, april 2023)

Downloaden

Neem contact met ons op

Oscar Papa

Senior adviseur